________________
७२८
भगवतीसूत्रे विशेषाधिका वा । तथा च-हे भदन्त। जीवपुद्गलपर्यायसमयद्रव्यमदेशानां मध्ये कतरे कतरेभ्योऽल्पा वा बहुका वा तुल्या वा विशेषाधिका वा ? इति मश्नः। भगवानाह-'जहा-बहुक्त्तव्ययाए' यथा-बहु वक्तव्यतायाम् मज्ञापनाया स्तृतीयपदे, एतेषामल्पबहुत कथितम् तथैवात्रापि ज्ञातव्यमिति । तथाहि
'जीवार पोग्गल२ समया३ दम४ पएसा य ५ पज्जवा६ चेव । थोवा गंतार णता३ विसेसाहिया४ दुवे५ अणंता ॥१॥ जीवाः१ पुद्गलाः२ समया३ द्रव्याणि४ प्रदेशा५ पर्यायाश्चैव । स्तोका अनन्ता:२ अनन्ताः३ विशेषाधिका-४ द्वावनन्तौ ६।१ । इतिच्छाया,
जीव१-पुद्गल२ समय ३ द्रव्य४ प्रदेश ५पर्यायाः६, इत्यत्र सर्वस्तोका जीवाः १। तदपेक्षया-अनन्तगुणाधिकाः पुद्गलाः २, ततोऽनन्तगुणाः समया:३, विशे. पाधिकानि द्रव्याणि ४, ततोऽनन्तगुणाः प्रदेशाः ५, ततोऽनन्तगुणाधिकाः पर्यायाः। तदयमर्थः-यतो जीवाः प्रत्येकमनन्तानन्तैः पुद्गलैबद्धाः प्रायो भवन्ति । के मध्य में कौन किनले कम है, कौन किनसे बहुत हैं ? कौन किनके बराबर हैं ? और कौन किनसे विशेष रूप से अधिक हैं ? इस प्रश्न के उत्तर में प्रभुश्री गौतमस्वामी से कहते हैं-'जहा बहुवत्तव्ययाए' हे गौतम ? जैसा कथन प्रज्ञापना सूत्र के बहुवक्तव्यता नाम के तृतीय पद में इनके सम्बन्ध में किया गया है वैसा ही कथन इनके सम्बन्ध में यहां पर भी कहना चाहिये । वहां का वह कथन इस प्रकार से है-'जीवा पोग्गल समया' इत्यादि । सब से कम जीव अनन्तगुणे हैं। इनकी अपेक्षा अधिक पुद्गल हैं। इनसे भी अनन्तगुणें अधिक समय हैं। द्रव्य इनसे विशेषाधिक हैं । प्रदेश इन से भी अधिक अनन्तगुणे है और इनसे भी अधिक अनन्तगुणे पर्यायें हैं। क्यों कि प्रत्येक પ્રદેશમાં કોણ કોનાથી અલપ છે? કોણ કેનાથી વધારે છે? કોણ કોની તલ્ય છે અને કેણ કોનાથી વિશેષરૂપે અધિક છે? આ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં પ્રભુ श्री गौतभस्वामी 3 छ :-'जहा बहुवत्तव्वयाए' गौतम ! २ ४थन પ્રજ્ઞાપના સૂત્રના બહુવક્તવ્યતા નામના ત્રીજા પદમાં તેઓ સંબંધી આ વિષ યમાં કહેલ છે, તે જ પ્રમાણેનું કથન આ વિષયમાં પણ સમજી લેવું ત્યાંનું तयन मा प्रभारी छ-'जीवा पोग्गलसमया' त्या माथी माछा ! છે. તેના કરતાં અનંતગણું વધારે ખુલે છે. તેનાથી પણ અનંતગણું વધારે સમય છે. તેના કરતાં વિશેષાધિક દ્રવ્ય છે. તેનાથી પણ અધિક અનંતગણું પ્રદેશ છે. અને એનાથી પણ વધારે અનંતગણું પર્યા છે. કારણ કે દરેક
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૫
