________________
५५६
भगवतीसूत्रे स्यात तिक्तो यावत् कटुकः, स्यात् कषायः, स्यात् अम्लः, स्यात् मधुर इत्येवं पञ्चभङ्गाः, । यदि द्विरसस्तदा कदाचित् तिक्तश्च कटु कश्च १ कदाचित तिक्तश्व कषायश्च २, कदाचित् तिक्तवाऽम्लश्च ३, कदाचित् तिक्तश्च मधुरश्च ४, स्यात् कटुक कषायश्च ५ कटुकश्च अम्लश्च ६, कटुकश्च मधुरश्च ७, कषायश्च अम्लश्च ८, कषायश्च मधुरश्च ९, अम्लश्च मधुरश्च १०, एवं मिलित्वा रसेऽपि वर्णवदेव पञ्चदश भङ्गा भवन्तीति । वर्णादारभ्य रसान्तभङ्गान प्रदर्य स्पर्शविषयकभङ्गान् दर्शदेशी स्कन्ध एक रसवाला है तो कदाचित् वह तिक्त हो सकता है१, कदाचित् यावत् वह कटुक भी हो सकता है कदाचित् कषाय वाला भी हो सकता है कदाचित् अम्ल भी हो सकता है
और कदाचित् मधुर भी हो सकता है इस प्रकार से ये असंयोगी रस के सम्बन्ध में ५ विकल्प हो सकते हैं। यह द्विमदेशी स्कन्ध दो रसों वाला है ऐसा जब विवक्षित होना है तब वह दो प्रदेशी स्कन्ध इस प्रकार से दो रसों वाला हो सकता है इनमें एक प्रकार विकल्प कदाचित तिक्तश्च कषायश्च१ 'ऐसा है इसमें ऐसा समझाया गया है कि यदि उस विप्रदेशी स्कन्ध में एक परमाणु तिक्त का और एक दूसरा परमाणु कटुक रस का होता है तो उन दोनों के संयोग से उत्पन्न हुए उस स्कन्ध में तिक्त एवं कटुक रस युक्तता आती है दूसरा प्रकार विकल्प ऐसा है कदाचित् 'तिक्तश्च कषायश्च' कदाचित् वह तिक्त और कषायवाले रस चाला भी हो सकता है विप्रदेशी स्कन्ध दो परमाणुओं के संयोग से हो પ્રમાણે ૧૦ દસ હેાય છે. જે તે બે પ્રદેશી કંધ એક રસવાળા હોય તે કદાચ તે તીખા હોઈ શકે છે.૧ કદાચિત્ યાવત્ તે કડવા પણ હોઈ શકે છે. કદાચિત કષાય-તુરા રસવાળા પણ હોઈ શકે છે. કદાચિત્ અ૩-ખાટા પણ હોઈ શકે છે. અને કદાચિત્ મધુર-મીઠા પણ હોઈ શકે છે. આ રીતે અસંયોગી રસના સંબંધમાં ૫ પાંચ વિકપ બને છે. જે તે બે પ્રદેશી
ધ બે રસાવાળા છે એવી વિવફા જ્યારે કરવામાં આવે છે, તે તે બે પ્રદેશી સ્કંધ આ રીતના બે રસોવાળા હોઈ શકે છે. તેમાં ૧ પહેલે પ્રકારે -वि४६५ आथित 'तितश्च कटुकश्च'१ सवे। छे. मामा सेभ समनतव्यु छ જે તે બે પ્રદેશી કંધમાં એક પરમાણુ તીખા રસને અને બીજે પરમાણુ કડવા રસનો હોય છે. તે તે બન્નેના સંયોગથી થયેલા તે કંધમાં તીખા અને કડવા રસ પણું આવે છે. ૧ બીજો પ્રકાર-વિક૯૫ આ પ્રમાણે છે. કદાथित 'तिक्त च कषायश्च' वा२ त ती अन तु२॥ २सयाको छे. બે પ્રદેશી ધ બે પરમાણુના સંગથી બને છે. તેથી તેમાં
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૩
