________________
૧૪૨]
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
જ્યારે આત્મજ્ઞાન પ્રગટ થાય છે ત્યારે અવિરત સમ્યકત્વ નામના ચોથા ગુણસ્થાને સમ્યગ્દષ્ટિ જીવને મોહનીયકર્મની મિથ્યાત્વ અને અનંતાનુબંધી કષાય ચોકડીનો અભાવ થાય છે. આઠકર્મની ૧૪૮ પ્રકૃતિના ક્ષય થવાથી મોક્ષ પ્રાપ્ત થાય છે. પરંતુ ૧૪૮ પ્રકૃતિમાંથી માત્ર પાંચ અથવા સાત પ્રકૃતિના ઉપશમ, ક્ષયોપશમ કે ક્ષયના નિમિત્તથી મોક્ષમાર્ગ પ્રગટ થાય છે. તેથી સમજી શકાય કે મોક્ષમાર્ગમાં ૧૪૮ કર્મપ્રકૃતિ તો બાધક નથી જ. મિથ્યાત્વ તથા અનંતાનુબંધી ક્રોધ, અનંતાનુબંધી માન, અનંતાનુબંધી માયા તથા અનંતાનુબંધી લોભ એમ કુલ મળીને પાંચ અથવા મિથ્યાત્વની મિથ્યાત્વ, સમ્યમ્મિધ્યાત્વ, સમ્યકત્વ અને અનંતાનુબંધીચોકડીએમ કુલ મળીને સાત પ્રકૃતિ મોક્ષમાર્ગમાં બાધક કહેવાય છે. નિશ્ચયથી તો તે પાંચ અથવા સાત પ્રકૃતિ પણ બાધક નથી. કારણ કે, જ્યારે જીવ પુરુષાર્થના માધ્યમથી સ્વસમ્મુખ થાય છે, પોતે પોતાને અનુભવે છે, ત્યારે તે કર્મ પ્રકૃતિનો સહેજે અભાવ થાય છે.
આત્મજ્ઞાની, મોનીયકર્મનો સંપૂર્ણ ક્ષય કરીને કેવળજ્ઞાન પામે છે કારણ કે જ્યાં સુધી આત્મામાં મોહનો અંશ પણ રહે, ત્યાં સુધી કેવળજ્ઞાન પ્રગટતું નથી. કેવળજ્ઞાન થયા પછી મોહ ઉપજતો જ નથી, કેવળજ્ઞાન પામી ચાર અઘાતિ કર્મોનો પણ ક્ષય કરીને આત્મા નિર્વાણ પામે છે. નિર્વાણપદ પ્રાપ્ત થતાં જન્મ-મરણના ફેરા ટળે છે. સવાલ એ થાય છે કે, જન્મ-મરણનું ચક્ર, જન્મ બંધ કરીને રોકવું કે મરણનો ક્ષય કરીને રોકવું?
જન્મ-મરણનો અંત મરણથી થાય છે. એવો અટલ નિયમ છે કે
