________________
દેવ કુલિકાઓનાં શાખા દ્વાર પર વિ. સં. ૧૪૭૩–ના લે છે,* જેમાં જુદાજુદા શ્રેષ્ઠિવ મારફત દેવકુલિકાઓના નિર્માણનું વર્ણન છે.
ઉપર કહેલ જિનાલયો (દેવ કુલિકાઓ) માં તથા મુખ્ય મંદિરની બહારની દીવાલ પર કરવામાં આવેલ તરેહ તરેહની મૂર્તિઓનું અવલોકન કરી યાત્રાળુ આશ્ચર્યમુગ્ધ બની જાય છે. કઈ કઈ જગ્યાએ ભગવાનની મૂર્તિઓ સિવાય કામની કૃતિઓ જોઈને દુઃખ પણ થાય છે, પરંતુ જ્યારે તેને તે વિશે ખ્યાલ આવે છે કે પુરુષાર્થની પ્રવૃત્તિઓ ધર્મ, અર્થ, કામ તથા મેક્ષ હોય છે, તેમાંથી એકનો પણ અભાવ જીવનની પૂર્ણતાને અધૂરી રાખી દે છે, ત્યારે પછી તેને દુઃખ થતું નથી. આ નગ્ન તથા મૈથુનરત આકૃતિઓવાળી મૂર્તિઓને દેખીને સામાન્ય માનવી નવાઈ પામે છે. પણ આમાં કલાકારની તે સમયની ઉત્કૃષ્ટ કલાને બતાવવામાં આવેલ છે.
આ મૂતિઓના માધ્યમ દ્વારા કલાકારે પિતાનું હૈયું ખુલ્લું કરેલ છે. કલાના આવા ઉત્કૃષ્ટ નમૂના અન્યત્ર ઉપલબ્ધ નથી. આ મુદ્રાઓની વચ્ચે જ્યાં ત્યાં ઈશ્વરની શાંત પ્રકૃતિમય મૂર્તિ માયા રૂપી સંસારમાં પણ માનવને અલિપ્ત રહેવાની પ્રેરણા આપી રહી છે. તેમને જોઈને કામરેજના થતી નથી, પણ કલાત્મક આનંદની અનુભૂતિ થાય છે.
આ જિનાલયને પ્રદક્ષિણા દીધા પછી યાત્રાળુને શ્રી શીતલનાથજીના મંદિરના પ્રવેશદ્વારની બહાર વીસ વિહરમાનની વિશાળકાય મૂર્તિઓ એક અલગ મંડપમાં બિરાજમાન થયેલ જોવા મળે છે. તે મર્તિઓને રંગ (વર્ણ) પીળા પથ્થરને ઘસ્યા પછી દેખાય તેવો છે. જાણે કે વાસ્તવિક ઘઉં વર્ણ માનવને ન હોય ! તેમની મુદ્રાઓ
.
• એ જ લેખાંક ૨૧૧૬ થી ૨૧૧૯
