________________
पादितब्रह्मलोकादिकमेव फलमस्तु ।
: વિવરણ : આ નવરાદ... ઇત્યાદિ - આશય એ છે કે વેદવાક્યોના પ્રવર્તકત્વના અનુરોધથી પૂર્વે જણાવ્યા મુજબ વિધ્યર્થ ઈષ્ટસાધનત્વને માનીએ તો, સંધ્યાવંદનાદિ સ્વરૂપનિત્યકર્મોનું કોઈ પણ ફલ મનાયું ન હોવાથી ત્યાં ઈષ્ટસાધનત્વનાં જ્ઞાનનો અભાવ છે; તેથી ત્યાં પ્રવૃત્તિ અનુપપન્ન થશે. યદ્યપિ 'संध्यामुपासते ये तु सततं शंसितव्रताः विधूतपापास्ते यान्ति ब्रह्मलोकं સનાતનમ્' અર્થાત્ “જે પ્રસંશનીયવ્રતવાલા પુરુષો સતત સંધ્યાને કરે છે, તેઓ નિષ્પાપ થઈને શાશ્વત એવા બ્રહ્મલોકને પ્રાપ્ત કરે છે. આ પ્રમાણે સંધ્યાવન્દનને આચરનારા પુરુષની પ્રશંસાને કરનારા એ વચનથી સંધ્યાદિનિત્યકર્મોનું સ્વર્ગપ્રાપ્તિ અને પ્રત્યવાય (પાપ)ની અનુત્પત્તિ સ્વરૂપ ફલને અર્થવાદથી (પ્રશંસાબોધકવચનથી) માની શકાય છે, જેથી તાદશઈષ્ટસાધનત્વનાં જ્ઞાનની નિત્યકર્મોમાં પ્રવૃત્તિ અનુપપન્ન નહીં થાય. પરન્તુ નિત્યકર્મોનું તાદશ આર્થવાદિક ફલ માનીએ તો નિત્યકર્મોને તાદશફલકામનાધીનપ્રવૃત્તિનો વિષય માની લેવાથી તેમાં કામ્યત્વનો પ્રસંગ આવશે અને તેથી ફલકામનાધીન પ્રવૃત્તિના વિષયભૂતસંધ્યાદિનિત્યકર્મમાં; નિત્યત્વની સાથે કામ્યત્વનો વિરોધ હોવાથી નિત્યત્વની હાનિ થશે. ક્ષણવાર માની લઈએ કે નિત્યકર્મોનું તાદશ આર્થવાદિક ફલ પણ છે. પરંતુ જ્યારે તાદશ આર્થવાદિક ફલની કામના ન હોય ત્યારે નિત્યકર્મો ન કરે તો પ્રત્યવાયની અનુત્પત્તિનો પ્રસંગ આવશે. આશય એ છે કે “સધ્યામુપાલીત' આ શ્રુતિવાક્ય અને “સંધ્યામુપાસતે..' ઈત્યાદિ અર્થવાદ આ બંન્નેનો અધિકાર સાથે માનીએ તો તાદશફલની કામના અને શૌચ તથા તત્કાલજીવિત્વ, નિત્યકર્મની પ્રવૃત્તિના કારણ છે – એ સ્પષ્ટ
૧૨૪
