________________
કારિકાવલી-મુક્તાવલી-વિવરણ તેવા સ્થલે નિષ્ફલ એવા મંગલમાં બુદ્ધિમાનની પ્રવૃત્તિ નહીં થાય તેથી મંગલમાં પ્રવૃત્યવિષયવરૂપ નિષ્ફલત્વની આપત્તિ આવશે. એ કહી શકાય છે પરંતુ અતીન્દ્રિય વિદ્ધનું નિશ્ચયયાત્મક જ્ઞાન ન હોવાથી વિદનના સંશયાત્મકજ્ઞાનથી મંગલમાં પ્રવૃત્તિવિષય હોવાથી નિષ્કલવને પ્રસંગ નહીં આવે. શિષ્ટ જનની પ્રવૃત્તિનું વિષય મંગલમાં, વિદનની શંકાથી અનુભવ સિદ્ધ છે, તેથી પ્રવૃત્તિની પ્રત્યે નિશ્ચયાત્મક જ જ્ઞાન કારણ છે અને સંશયાત્મક જ્ઞાન કારણ નથી, એ કહી શકાય એવું નથી. કવચિત્ પ્રવૃત્તિની પ્રત્યે સંશયાત્મક જ્ઞાન પણ કારણ બને છે. સ્વત: સિદ્ધવિનાત્યતાભાવ સ્થળે ઉપર જણાવ્યા મુજબ વિદ્ધની શંકાથી મંગલમાં પ્રવૃત્તિને સંભવ હોવા છતાં એવા સ્થળે મંગલથી વિનર્વસની ઉત્પત્તિ થતી ન હોવાથી મંગલમાં વિનર્વસની સાધનતા બાધિત છે અને તેથી બાધિતા, બેધક “
વિવંતાનો માત્ર આ વેદ વાકયમાં અપ્રામાણ્યો પ્રસંગ આવશે એ કથન પણ યુક્તિયુક્ત નથી કારણ કે ઉક્ત વેદવાક્ય વિન હોય તે જ મંગલમાં વિધ્ધધ્વસની સાધનતાને જણાવે છે. વિનના અત્યન્તાભાવ સ્થલે વિદતની આશંકાએ આચરિત મંગલમાં વિદનäસની સાધનતા ઉક્ત વેદવાક્ય જણાવતું નથી. જેથી “તિ વિદને વિદત્તધ્વસામો મfમાવત' આ વેદવાક્યમાં અપ્રામાણ્યને પ્રસંગ નહીં આવે. આથી જ તે સ્વતઃ સિદ્ધપાપના અત્યનાભાવ વિશિષ્ટ પુરૂષે પાપની શંકાથી આચરિત પ્રાયશ્ચિત્તથી પાપને ધ્વસ ન થવા છતાં પાપડવંજામ: કારમી આ વેદ વાક્ય પણુ અપ્રમાણ નથી મનાતું કારણ કે એ શ્રુતિ પણ પાપ હોય તે જ પ્રાયશ્ચિત્તાત્મક કર્મમાં પાપäસની સાધનતાને બનાવે છે. અન્યથા પાપ ન હોય તે પણ પ્રાયશ્ચિત્ત પાપદવંસનું કારણ છે. એ અર્થ એ વેદવાક્યને કરીએ તો ઉક્ત વેદવાક્યમાં પણ બાધિતાર્થવિષયકત્વ હોવાથી અપ્રામાણ્યને પ્રસંગ અનિવાર્ય થશે. આથી સ્પષ્ટપણે સમજી શકાય છે કે સ્વતઃ સિદ્ધિવિનાત્યન્તાભાવ સ્થળે અને સ્વતકસિદ્ધપાપાત્યનાભાવસ્થળે વિદ્ધ અને
