________________
૧૪૦,
કારિકાવલી-મુકતાવલી-વિવરણ જીવ અને પરમબ્રહ્મભયમાં એકત્વ નથી. પૃથ્વીમાં ગંધ હોવા છતાં પૃથ્વી -જલેભયમાં જેમ ગંધને અભાવ છે. તેવી જ રીતે પ્રત્યેકમાં એકત્વ હેવા છતાં ઉભયમાં એકવાભાવાત્મક વ્યક્તિદ્વયાત્મક દ્વિત્વ સંભવી શકે છે.
આ રીતે મેક્ષદશામાં પણ જીવ અને પરમબ્રહ્મને ભેદ માનીએ તે “કવિ નવ મતિ” ઈત્યાદિ અભેદ બેધક શ્રુતિએને વિરોધ આવશે આ શંકાનું નિરાકરણ કરે છે..ચોડપિ તામિ...ત્યાદિ ગ્રંથથી-આશય એ છે કે સંપત્તિની વૃદ્ધિ થતા
આ પુરોહિત રાજા થયો” આ વ્યવહાર થાય છે ત્યાં જેવી રીતે પુરહિત અને રાજામાં સંપત્તિમન સામ્ય મનાય છે. પરંતુ અભેદ નથી મનાતે તેવી જ રીતે મોક્ષદશામાં અજ્ઞાનાદિની નિવૃત્તિથી પરમબ્રહ્મની જેમ જ જીવમાં નિર્દુખત્વાદિ હેવાથી જીવમાં બ્રહ્મનું સામ્ય જણાવનારી એ કૃતિઓ છે. અભેદ જણાવનારી એ કૃતિઓ નથી તેથી જીવ અને પરમબ્રહ્મને ભેદ માનવામાં ઉક્ત કૃતિઓને વિરોધ નથી. આ રીતે જ ઉક્ત શ્રુતિઓને જીવમાં બ્રહ્મના સામ્યને જણાવનારી ન માનીએ અને અભેદની જ બેધક માનીએ તે “ નિનઃ પરમં સામ્યમુતિ” આ પ્રમાણેની એક્ષદશામાં જીવ અને પરમબ્રહ્મના સામ્યને સ્પષ્ટપણે જણાવનારી કૃતિઓ અસંગત થશે. તેથી “બ્રહ્મવિદ બ્રહમૈવ ભવતિ....ઈત્યાદિ કૃતિઓ ઉપર જણાવ્યા મુજબ સામ્ય બોધક જ છે. એ સમજી શકાય છે.
આ રીતે પરમબ્રહમતિરિક્ત જીવને નિત્યવિજ્ઞાન સ્વરૂપ નહીં માની શકાય એ પ્રમાણે જણાવીને હવે પરમબ્રમના પણ નિત્યજ્ઞાનસ્વરૂપત્વનું નિરાકરણ કરે છે- 7......ઈત્યાદિ ગ્રંથથીઆશય એ છે કે “વિના વાઈત્યાદિ શ્રુતિ પરમબ્રહ્મને નિયજ્ઞાનસ્વરૂપ જણાવે છે એ કહેવું યોગ્ય નથી. કારણ કે જીવની જેમ જ પરમબ્રહ્મ પણ જ્ઞાનાદિને આશ્રય છે પરંતુ જ્ઞાન સ્વરૂપ કે સુખાદિ સ્વરૂપ નથી. યદ્યપિ નિચે વિજ્ઞાનમાર 2 ઈત્યાદિ -કૃતિ પરમબ્રહ્મને વિજ્ઞાન અને આનંદ સ્વરૂપ જણાવે છે એવું લાગે
