________________
^
, ૧૧
- ૦૦-
~
-
આત્મનિરૂપણ
૧૩૯ - “સંસારી અવસ્થામાં જીવ અને પરમબ્રહ્મને ભેદ હોવા છતાં મુક્તાવસ્થામાં જીવ અને પરમબ્રહ્મના ભેદને નાશ થવાથી અભેદ છે.” આ પ્રમાણેના મતનું નિરાકરણ કરે છે... મૌક્ષામ....... ઈત્યાદિ ગ્રંથથી–આશય એ છે કે મેક્ષદશામાં જીવના અજ્ઞાનની નિવૃત્તિ થયા બાદ જીવ અને પરમબ્રહ્મને અભેદ થાય છે. આ પણ વાત યુક્તિ સંગત નથી. કારણ કે સંસારી અવસ્થામાં જીવ. અને પરબ્રહ્મને જે ભેદ હતા તે નિત્ય હોવાથી તેને નાશ સંભવિત નથી તેથી મેક્ષ દશામાં પણ જીવ અને પરમબ્રહ્મને ભેદ વિદ્યમાન જ છે. યદ્યપિ ભેદને અનિત્ય માનીએ તે જીવ અને પરમબ્રહ્મના ભેદના કારણભૂત અજ્ઞાનાદિના નાશથી ભેદને નાશ. સંભવી શકે છે. પરંતુ આ રીતે ભેદના નાશને સ્વીકાર કરીએ તે પણ જીવ અને પરમબ્રહ્મ સ્વરૂપ બે વ્યક્તિનું અસ્તિત્વ તે રહેશે. જ તેથી તત્તવ્યક્તિત્વન પરપસ્પર ભેદ છે જ ક્ષદશામાં અજ્ઞાનાદિની નિવૃત્તિના કારણે ભેદના નાશની જેમ જ દ્વિત્વને પણ નાશ થશે તેથી વ્યક્તિદ્વયનું અસ્તિત્વ નહીં રહે.” આ પ્રમાણે નહીં કહેવું જોઈએ કારણ કે કઈ પણ ધર્મથી રહિત એવા પરમબ્રામાં જેવી રીતે તમે સત્યત્વ ન હોવા છતાં પરમબ્રહાને સત્ય માને છે એવી જ રીતે દ્ધિત્વને નાશ થયા પછી પણ “જીવ અને પરમબ્રહા વ્યક્તિ દ્વયાત્મક છે.” એ કહી શકાય છે. યદ્યપિ કેઈ પણ ધર્મથી શૂન્ય એવા પરમબ્રહ્મમાં મિથ્યાત્વને પણ અભાવ હોવાથી પરમ બ્રહ્માત્મક અધિકરણસ્વરૂપ એ મિથ્યાત્વાભાવસ્વરૂપ સત્ય છે તેથી નિધબ્રહ્મમાં તાદશ સત્યત્વ માનવામાં દોષ નથી. જ્યારે - દ્વિત્વને નાશ થયા પછી જીવ અને પરમબ્રહ્મને વ્યક્તિ દ્વયાત્મક માનવાનું નિર્દોષ નથી. પરંતુ મિથ્યાત્વાભાવ સ્વરૂપ સત્યત્વની જેમ જ એકવાભાવ સ્વરૂપ વ્યક્તિદ્વયાત્મક દ્વિત્વ માનવામાં કોઈ દોષ • નથી. એકત્વ યદ્યપિ સર્વદ્રવ્યવૃત્તિ હોવાથી તદધિકરણ છવ અને પરમબ્રહ્મમાં એકતાભાવ ન હોવાથી તસ્વરૂપ કિને પણ જીવ અને પરમબ્રામાં સંભવ નથી. પરંતુ પ્રત્યેકમાં એકત્વ હેવા છતાં
