________________
આત્મનિરૂપણ છે પરંતુ તે વાસ્તવિક નથી. “ સંર્વ સ સર્વવિર ઈત્યાદિ કૃતિઓ સર્વવિષયકજ્ઞાનના આશ્રયરૂપે પરમબ્રહ્માને જણાવે છે. એના અનુરોધથી “નિત્ય વિજ્ઞાન’ અહીં પણ વિજ્ઞાનનો આશ્રય જ વિજ્ઞાનપદને અર્થ છે. વિ + “' ધાતુને અધિકરણાર્થમાં અનટ પ્રત્યય કરવાથી વિજ્ઞાનપદ વિજ્ઞાનાશ્રયામાં બાધિત નથી. એ સમજી શકાય છે. ચાર નિત્ય વિજ્ઞાનમા.......” ઈત્યાદિ મુતિમાં ઉપર જણાવ્યા મુજબ વિજ્ઞાનપદ વિજ્ઞાનાશ્રયાર્થક હેવા છતાં માનંદ પદ આનંદવરાર્થક નથી આ પ્રમાણે કહી શકાય છે પરંતુ એ યુક્ત નથી. કારણ કે આનંદ પદને અર્શ આદિ ગણપાઠમાં તે શબ્દ પતિ હોવાથી મત્વથ “અચ (અ) પ્રત્યય થાય છે. અને તેથી ઉપરોક્ત શ્રુતિમાં આનંદ પદ આનંદવ૬ અર્થનું બેધક છે. યદ્યNિ આનદ પદ અહીં મન્વર્ગીય અપ્રત્યયાત છે એમાં કઈ પ્રમાણ નથી. પરંતુ અહીં આનંદપદને મવથય અપ્રત્યયાન્ત ન માનીએ તે આનંદ શબ્દને નપુંસકલિંગમાં કરાએલે પ્રયાગ યુક્ત નહીં ગણાય. યદ્યપિ નિત્ય વિજ્ઞાનમાનન્દ ત્રા' આ કૃતિમાના
આનંદ' પદને અર્થ ઉપર જણાવ્યા મુજબ “આનંદવર અર્થ નિયાયિકે નહીં કરી શકે કારણ કે તેઓ પરમાત્મામાં આનંદ માનતા નથી. પરંતુ પ્રકૃતસ્થલે આનંદપદ દુઃખાભાવમાં ઉપચરિત– લાક્ષણિક છે. અન્યત્ર પણ માથે ઉપાડેલા ભારના દૂર થવાથી “હું” સુખી થયે ઈત્યાદિ રીતે કરાતા પ્રયોગો સ્થલે ભારજન્ય દુખોના અભાવમાં સુખ પદ જેમ લાક્ષણિક છે. એવી જ રીતે સર્વ દુખેથી સર્વથારહિત બનેલા પરમાત્મામાં રહેલા દુખાભાવને જણાવનારૂ આનંદપદ પ્રકૃતિ સ્થલે લાક્ષણિક છે. જેમાં કેઈ દોષ નથી. અથવા લક્ષણ જન્ય ગૌરવના કારણે ક્ષણવાર માની લઈએ કે આનંદપd દુખાભાવમાં ઔપચારિક નથી. પરંતુ આનંદવરાર્થક જ છે તે પણ પરમાત્મામાં તાદશ શ્રુતિના અનુરોધથી ભલે આનંદ રહ્યો પરંતુ તમે [વેદાન્તી] માને છે તેમ પરમાત્મા આનંદ સ્વરૂપ તે નથી જ. કારણ કે “સુવર્ આ પદથી પરમબ્રહ્મની સુખભિન્નતા જણાવાઈ
