________________
પ્રાણાયામ અને પ્રત્યાહારને સમાવેશ થાય છે. એમાં કરણની પ્રાધાન્યતા છે.
જ્યારે અંતિમ ત્રીજા તબક્કામાં નિર્વિકલ્પ જીવન આવે છે, જે ઉપગથી ઉપયોગની શુદ્ધિ કરવાની પ્રક્રિયા છે. જેમાં ધારણા-ધ્યાન અને સમાધિને સમાવેશ થાય છે એ ભાવ અંતરક્રિયા છે. એમાં અંતઃકરણની પ્રાધાન્યતા છે.
ઉપગ વડે અધિકરણનું સેવન એ ઉપાધિમય જીવન છે. જે મન-વચન-કાયાના ચાગ અર્થાત્ કરણ વડે જીવાતું વિલાસી ભેગ જીવન છે અને તે અપવિત્ર ઉપાધિમય જીવન છે.
ઉપગ વડે ઉપકરણ સેવીને જીવાતું જીવન નિર્દોષ જીવન છે. તે અર્થ-કામ રહિત ધર્મજીવન છે. ઉપકરણ સહિતનું અને અધિકરણ રહિતનું કરણ એ વ્યવહાર મેક્ષ માર્ગ અંતઃકરણથી છે. અધિકરણ વડે કરણની સ્થાપના એટલે સંસારની સ્થાપના અને ઉપકરણ વડે કરણ એટલે મોક્ષમાર્ગની સ્થાપના.! છતાં કાયાગ આશ્રિત બાહ્ય સંયમ અને તપને, ઉપયોગથી થતી ઉપયોગ શુદ્ધિની સાધનાતત્ય ન અંકાય કારણ કે જડ-ચેતનને ભેદ છે છતાં તેને અનુકુળ સાધન કહેવાય પણ અનુરૂપ સાધન ન કહેવાય. ઉપયોગથી ઉપ
ગની શુદ્ધિ કરવી એ શ્રેષ્ઠ સાધના છે, ઉપગનું અભેદ : આધાર સ્થાન આત્મપ્રદેશો છે અને નહિ કે પુદ્ગલના બનેલ કરણ-ઉપકરણ ને અધિકરણરૂપ પદાર્થો કે સાધન. ઉપાગ વડે ઉપયોગમાં લીન બનીએ તે નિકિ૯૫ બનાય. જે ઉપયોગની પરમ શુદ્ધ નિરાવરણ અવસ્થા છે તે પૂર્ણાવસ્થા એ છે અને એ કેવલજ્ઞાનનું પ્રાગટય છે. માત્ર ઉપકરણ અને
