________________
કરણની સાધના જે અધ્યાત્મરૂપ માનીને અટકે છે તે મને પ્રાપ્ત નથી કરતાં. ઉપગ વડે ઉપગનું સુખ વેદનાર નિરાવરણ બને છે અને મુક્ત થાય છે. તે પછી પ્રશ્ન ઉદ્ ભવે કે કરણ–ઉપકરણની કિંમત શી? અધિકરણ છોડીને નિષ્પાપ-નિરૂપધિક બનાય કે જે સ્થિતિ ઉપગથી ઉપયે. ગની અર્થાત્ શુદ્ધિ માટે અનુકૂળ છે. એ જ ઉપકરણની કિંમત છે. જયારે અર્થ-કામ-ભેગની પ્રવૃત્તિ છેડીને સંયમ તપરૂપ ધર્મ-મક્ષ પુરુષાર્થમાં પ્રવૃત્ત થવાય તે કરણની કિંમત છે. જે પણ અંતઃકરણ શુદ્ધિમાં સહાયબળ છે. ઉપગથી ઉપયોગની સાધના ન સમજનાર, ઉપકરણ અને કરણની સાધનામાં અટકી તે સંઘર્ષ ને ઝઘડા ઉભા કરે છે. ઉપકરણ અને કરણની સાધનામાં ઘણા ભેદ છે. જ્યારે અંતઃકરણથી અંતઃકરણની (ઉપગની) સાધનામાં કોઈ ભેદ નથી. એમાં પરિણામે નિર્વિકલ્પતારૂપ અભેદતા હોવાથી સાધના ત્રણે કાળ મોક્ષમાર્ગની એકરૂપ છે. પર દ્રવ્ય આશ્રિત જે કાંઈ સાધના થાય તે નિષેધાત્મક (Negative) સાધના કહેવાય. માટે ઉપકરણ અને કરણ દ્વારા જે જે ધર્મક્રિયા કરીએ છીએ તે નિષેધામક સાધન છે. જેથી કરીને આરંભ-સમારંભ-અવિરતિ આદિથી બચાવ થાય છે. જ્યારે વિધેયાત્મક (Positive) સાધના તે અમને અનુભવ કરે, આત્મભાવમાં વર્તવું તે છે.
ભેગ સાધ્ય નથી. રોગ સાધ્ય છે, અહીં યોગ એટલે જોડાણ લેવું. મોક્ષ સાથે આત્માને જોડનાર તે યોગ અને આત્માનું મેક્ષ સાથેનું જોડાણ ઉપકરણ (બહારના મંદિરમૂર્તિ-આગમશાસ્ત્રગ્રંથ તથા ગુરુ ભગવંત આદિ આલંબન)ની સહાયથી કરણ મારફત થાય છે તેથી જ એ કરણને મન
