________________
૧૦૦.
જૈન દષ્ટિએ કમ માયાવી અને લેભી એ ચાર વર્ગમાં વહેંચી વિચારવા તે કષાયમાર્ગણા છઠ્ઠી. જ્ઞાનની અપેક્ષાએ જીના આઠ પ્રકાર પડે— મતિજ્ઞાની, શ્રુતજ્ઞાની, અવધિજ્ઞાની, મને પર્યવજ્ઞાની, કેવળજ્ઞાની, મતિઅજ્ઞાની, શ્રુતજ્ઞાની, અવધિઅજ્ઞાની (વિભૂંગાની). એ પ્રકાર ના પ્રાણીના વગીકરણની વિચારણા તે સાતમી જ્ઞાનમાર્ગણા. ચારિત્રના સાત પ્રકાર થાય-સામાયિક, છેદોષસ્થાન, પરિહારવિશુદ્ધિ, સૂફમસંપરાય, યથાખ્યાત, દેશવિરતિ અને અવિરતિ. આ રીતે પ્રાણીના સાત વિભાગ પાડી તેની વિચારણા કરવી તે આઠમી સંયમ
માર્ગણા.
તે જ પ્રમાણે દર્શનની અપેક્ષાએ પ્રાણના ચાર પ્રકાર પડે– ચક્ષુદર્શની, અચક્ષુદર્શની, અવધિદર્શની અને કેવળદર્શની. એ રીતે પ્રાણીની વિચારણા તે નવમી દર્શન માણ. આનું વર્ણન જ્ઞાન : વિભાગ પૂરો થતાં તુરતમાં નીચે આવનાર છે. જુઓ પૃ. ૧૧૩.
આત્માના અધ્યવસાયના (લેશ્યના) છ પ્રકાર છે-કૃષ્ણ, નીલ, કાપિત, તેજ, પદ્મ અને શુકલ. પ્રથમની ત્રણ લેશ્યા અશુદ્ધ છે, પછવાડેની ત્રણ શુદ્ધ છે. એ છ લેગ્યામાં સર્વ જીવેનું વર્ગીકરણ કરી તેને અભ્યાસ કરે તે દશમી લેશ્યામાર્ગણ.
યોગ્ય સામગ્રીને સદુભાવે મોક્ષમાં જવાની યોગ્યતાવાળા જેને ભવ્ય કહેવામાં આવે છે, તેવી યોગ્યતા વગરના તે અભવ્ય. આ ભવ્યાભવ્યના વર્ગીકરણને અંગે પ્રાણીને વિચાર કરે તે અગિયારમી ભવ્યમાર્ગણ | શ્રદ્ધાને અંગે સમ્યગ્રષ્ટિ અને તે વગરના છના છ પ્રકાર બને છે–મિથ્યાત્વી, સાસ્વાદનીય, મિશ્ર, શાપથમિક, ઔપશ મિક અને ક્ષાયિક. (આનું વર્ણન દર્શનમેહનીય કર્મની વિચારણામાં નીચે આવશે.) આ પ્રકારના જીના વર્ગીકરણની વિચારણા કરવી તે બારમી સમ્યફવમાર્ગણા.
મને જ્ઞાનની અપેક્ષાએ સનિઆ (સંજ્ઞી) જીવ અને તે વગરના અસનિઆ (અસંસી) ના બે વર્ગો થાય. આ મેં વર્ગોને
