________________
૯૯
કર્મની ઉત્તર પ્રવૃતિઓ ગતિ કે તિર્યંચગતિ પૈકી એકનું જ્ઞાન થાય અથવા પાંચ ઇદ્રિમાંની કોઈપણ એક ઈદ્રિયનું જ્ઞાન થાય તે સંઘાતકૃત અને એકથી વધારે ગતિ કે એકથી વધારે ઈદ્રિયનું જ્ઞાન થાય તે સંઘાતસમાસશ્રત. આવી રીતે અનેક વિભાગો કર્મોને અંગે, શરીરેને અંગે, સંઘયણ-સંસાનને અંગે પાડવામાં આવ્યા છે, તે પૈકી એક વિભાગનું જ્ઞાન તે સંઘાતશ્રત અને એકથી વધારે વિભાગ(દ્વાર)નું જ્ઞાન તે સંઘાતસમાસકૃત.
માગણ શું છે તે સ્પષ્ટ કરવાની જરૂર છે. સંસારમાં અનલ જીવે છે. પ્રત્યેક જીવને વિકાસ અલગ અલગ પ્રકારને છે, એમાં ચિત્રવિચિત્ર ભિન્નતા છે. એની શરીરરચના, સ્વભાવરચના, એનાં રૂપરંગ, એની ચાલ, એની બેલી, એની વિચારશક્તિ, એનું મને બળ, એના ભાવે ભિન્ન ભિન્ન હોય છે. આ રીતે દુનિયા પિતે જ એક પ્રકારનું અજાયબઘર બની રહેલ છે. આવી અનેક અનંત વિવિધતાઓને ચૌદ વિભાગમાં જ્ઞાની પુરુષોએ વહેંચી નાંખી છે. એ ચૌદ વિભાગના દરે પેટાવિભાગ થાય છે. આમ અનંત પ્રકારની ભિન્નતાના બુદ્ધિગમ્ય વર્ગીકરણને “માર્ગણ” કહેવામાં આવે છે.
ગતિને આશ્રીને અને વિચારીએ, તે તેના દેવ, મનુષ્ય, તિર્યંચ અને નારક એવા ચાર વિભાગે પડે. એ પ્રથમ ગતિમાર્ગણા થઈ. પાંચ ઇન્દ્રિયમાં સર્વ જીવોનું વર્ગીકરણ થાય, તે બીજી ઇદ્રિયમાર્ગણા થઈ. પૃથ્વી, અપ, તેજ, વાયુ, વનસ્પતિ અને ત્રસ એમ છ પ્રકારની કાયાને ધ્યાનમાં લઈને જીવોનું વર્ગીકરણ કરવું તે ત્રીજી કામાર્ગણ જાણવી. ગની અપેક્ષાએ પ્રાણીને મનગ, વચનગ, કાગ હોય, એ ત્રણ વિભાગે પ્રાણીની વિચારણા કરવી તે એથી યેગમાર્ગણા સમજવી. વેદ ત્રણ છે – પુરુષવેદ, સ્ત્રીવેદ અને નપુંસવેદ, વેદની અપેક્ષાએ સર્વ પ્રાણીની વિચારણા કરવી તે પાંચમી વેદમાગણ. સર્વ પ્રાણીઓના કષાયની અપેક્ષાએ ચાર વિભાગ કરવા અર્થાત્ સર્વ પ્રાણીઓને કોથી, માની,
