________________
જૈન દષ્ટિએ કર્મ અતિજ્ઞાન એટલે?
મનન થાય અથવા મનન કરે તે મતિજ્ઞાન. ઈદ્રિય દ્વારા અથવા મન દ્વારા જેને લીધે નિશ્ચિત વસ્તુ જણાય અથવા મનાય તે મતિજ્ઞાન. એને આભિનિબેધિક જ્ઞાન પણ કહેવામાં આવે છે. “આભિ' એટલે સન્મુખ, નિ” એટલે નિશ્ચિત, બોધ એટલે જ્ઞાન, - એવું જ્ઞાન તે આભિનિબેધિક. આ જ્ઞાન થવામાં પાંચ ઇન્દ્રિયની
અને/અથવા મનની અપેક્ષા રહે છે. આ જ્ઞાન આત્માને સીધું થતું નથી, પણ પાંચમાંની એક કે વધારે ઇન્દ્રિય દ્વારા અથવા મન દ્વારા અથવા ઈદ્રિય-મનના સંબંધ મારફત થાય છે. ઇન્દ્રિયની જ્ઞાનને ઉત્પન્ન કરવાની પદ્ધતિના ભેદને લઈને એના સાકાર ઉપ
ગમાં ભેદ પડે છે તે આપણે આગળ વિચારીશું. મતિજ્ઞાનાવરણીય કર્મ
આ મતિજ્ઞાનને આવરણ કરનાર-આડે પડદો કરનાર કર્મવર્ગણા તે મતિજ્ઞાનાવરણીય કર્મ. શ્રતરાન એટલે?
પિતાને અભિપ્રાય અન્યને જણાવવા માટે મનને કે ઈન્દ્રિયને ઉપયોગ કરે તે શ્રુતજ્ઞાન. શ્રુતજ્ઞાન બલકું છે, પરને જણાવી શકે તેવું છે. બીજાં જ્ઞાને મૂક (મૂંગો) છે, ત્યારે શ્રુતજ્ઞાન બેલનારું છે. પિતાના અભિપ્રાયે બીજાને જણાવી શકાય તેવી શક્તિવાળું જ્ઞાન આ કૃતજ્ઞાન છે. આ શ્રુતજ્ઞાન પણ ઇન્દ્રિય અથવા મન અથવા બંનેની અપેક્ષા રાખનાર હોઈ પક્ષજ્ઞાન કહેવાય છે. શ્રુતજ્ઞાનાવરણીય કર્મ
આ શ્રુતજ્ઞાનના સાકાર ઉપગને આચ્છાદન કરનાર કર્મને થતજ્ઞાનાવરણ કર્મ કહેવામાં આવે છે. એ જ્ઞાનાવરણીય કર્મની બીજી પ્રકૃતિ છે. મતિજ્ઞાનની ઉત્પત્તિને ક્રમ–અવગ્રહ આદિ
પ્રથમ મતિજ્ઞાન કેવી રીતે થાય છે તેને ખ્યાલ કરી લઈએ.
