________________
કર્મીની ઉત્તર પ્રકૃતિએ
આવે છે. આખા જૈનશાસ્ત્રમાં અને દ્રવ્યાનુયાગ, ચરણકરણાનુયાગ કે ગણિતાનુયાગમાં ભેદો, પેટાભેદ અને ઉપભેદને પાર નથી, પણ એ સમસ્ત ગણનામાં ન્યાયના વિભાગના મુદ્દો જરા પણ ઉલ્લંઘન પામ્યા નથી, એ વાત સ્પષ્ટ સમજી રાખવા જેવી છે. આટલી વાતની ચાખવટ માટે વિચારની ચાખવટ જોઈએ, વ્યાખ્યા ખરાખર મુદ્દામ જોઇએ અને એનું દિગ્દર્શન ચાખ્ખુ જોઇએ. આ સર્વે હકીકત ખરાબર અમલમાં આવી છે એ વાત દ્રવ્યાનુયાગના કઈ પણ ગ્રંથ વિચારતી વખતે ધ્યાનમાં રાખવી, એટલે અભ્યાસીને પણ વિચારની ચાખવટ રહેશે. :
૧. જ્ઞાનાવરણીયની ઉત્તર પ્રકૃતિઓ
પ્રાસ્તાવિક
r
સાકાર ઉપયાગ તે જ્ઞાન, નિરાકાર ઉપયાગ તે દર્શન. દાખલા તરીકે દૂરથી ‘સામે આવતા માણસ છે' એટલી જાણ થાય તે દર્શન. પછી નામે દેવચંદ, જાતે વાણિયા, ર'ગે ઘઉંવર્ણો, શરીરપરિમાણે દીર્ઘ, સંખ્યાએ એક એવી જાણ થાય તે જ્ઞાન. જ્ઞાન જીવના સ્વભાવ છે એટલી એની પ્રથમ ઓળખાણુ કરવી આવશ્યક છે. મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાય, યાગના મેળાપથી જીવ (ચેતન) જે વ્યાપાર કરે તેને લઈને ઉપર વર્ણવેલી કર્મવગણાને તે ગ્રહ્મણ કરે, તે કર્મવગ ણા એના જાણુપણાના જ્ઞાનગુણને આવરણ કરે છે, આચ્છાદન કરે છે. એવા જ્ઞાનનાં આચ્છાદન કરનાર કર્મવ`ણાના સમૂહને જ્ઞાનાવરણ કર્યું કહેવામાં આવે છે.
જ્ઞાનના પ્રત્યક્ષ-પરોક્ષ એ ભેદ
અગાઉ જણાવ્યું તેમ જ્ઞાન પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ એમ એ પ્રકારનું છે. ઈંદ્રિય કે મન દ્વારા જે જ્ઞાન થાય કે અન્યને જણાવાય તે પરાક્ષ કહેવાય છે. એ પરાક્ષ જ્ઞાનના બે પ્રકાર છે: એક મતિજ્ઞાન અને બીજુ શ્રુતજ્ઞાન.
