________________
પ્રકરણ છ ક'ની ઉત્તર પ્રકૃતિએ
આપણે કર્મની આઠ મૂળ પ્રકૃતિને ઓળખવા પ્રયત્ન કર્યો. હવે કર્મની ઉત્તર પ્રકૃતિ અને ભેદોપભેદ દ્વારા કર્મના વિશેષ પરિ ચય કરીએ. કર્મના ખરાખર પરિચય કરવા માટે એના અનેક પ્રકારના આવિર્ભાવા સમજી લેવાની પ્રથમ જરૂર છે. પછી એમાં થતી તરતમતા અને એ કર્મબંધનના હેતુઓના વિચાર કરીશું ત્યારે કર્મના સામાન્ય જાડો ખ્યાલ આવશે. આપણે અનુક્રમે આઠે કર્માના આવિર્ભાવાના પ્રકાર જરૂરી વિગત સાથે તપાસીએ અને તેમ કરતાં એમના ફળાદેશને અંગે એમને જરા વધારે ખારીકીથી સમજવા ઉદ્યમ કરવામાં આવશે.
કના ભેદ-પ્રભેદાની તાર્કિકતા
અહીં એક પ્રાસંગિક હકીકતની ચાખવટ કરી નાંખીએ. જૈન દ્રવ્યાનુયાગમાં જ્યાં જ્યાં વભાગે, ભેદે કે ઉપભેદો પાડવામાં આવ્યા છે ત્યાં ત્યાં તકના અર્થાત્ ન્યાયના નિયમોનું બરાબર પાલન કરવામાં આવ્યું છે. વિભાગ પાડવામાં અતિવ્યાપ્તિ કે અવ્યાપ્તિ ન થવી જોઇએ. એટલે એક વિભાગ ખીજા વિભાગ પર આક્રમણુ કરે તે ન પાલવે અથવા એક વિભાગની વ્યાખ્યા કરવામાં આવે તે તેના અમુક વિભાગને લાગુ ન પડે એમ ન બનવું જોઈએ. દાખલા તરીકે સંસારમાં ગતિ ચાર છે એમ મતાવે તે ચાર ગતિમાં સ` સંસારી પ્રાણીએ આવી જવા જોઈએ. એમાં તિર્યં ચ કે મનુષ્યની ભેળસેળ ન થવી જોઈએ, અને એમાં કોઈ આખા કે નાના વિભાગ કે કોઈ પણ પ્રાણી બાકી રહી જવા ન જોઈએ. આને ન્યાયશાસ્ત્ર (Logic)માં division by dichotomy કહેવામાં
