Book Title: Tattvarthadhigam Sutram Part 05
Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust
View full book text
________________
સૂત્ર-૨૯ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫ મનુષ્યાદિ સર્વ પદાર્થોમાં (નિયત~)આ નિશ્ચિત છે કે કાળના ભેદથી ક્ષણે ક્ષણે અન્યત્વ(=પરિવર્તન) થાય છે, છતાં એકાંતે ભેદ (કે નાશ) થતો નથી. કેમ કે) અવસ્થાભેદ રૂપ ઉપચય-અપચય વિદ્યમાન હોવા છતાં આકૃતિની=વિશેષ આકારની, જાતિની=સામાન્ય આકારની (કે દ્રવ્યની) સત્તા રહે છે." (ષડ્રદર્શન સમુચ્ચય કારિકા ૫૭ની ટીકા, અન્યયોગ વ્યવચ્છેદ દ્વાત્રિશિકા શ્લોક ૨૧ની સ્યાદ્વાદમંજરીની ટીકા)
આ અનુભવ સિદ્ધ જ છે, અન્યથા(=આકૃતિ-જાતિના રહેતી હોય તો) સમાન અન્ય અન્યની ઉત્પત્તિને જાણવાનો બીજો કોઈ ઉપાય નથી. (૧)
નર રૂત્યાદિ (આવા વસ્તુસ્વભાવના અનુસારે જ) પર્યાપ્ત-અપર્યાપ્ત ભેદોથી ભિન્ન એવો નરકાદિ ચાર ગતિરૂપ ભેદ, સંસાર અન્ય છે અને મોક્ષ અન્ય છે એવો સંસાર-મોક્ષનો ભેદ સિદ્ધ થાય છે. જો મોક્ષ સંસારથી અન્ય ન હોય તો તેના સાધ્યત્વની સિદ્ધિ ન થાય. હિંસા વગેરે સંસારનું કારણ છે. સમ્યકત્વ વગેરે મોક્ષનું મુખ્ય નિરુપચરિત કારણ છે. સમ્યકત્વ વગેરેનું લક્ષણ પૂર્વે (૧-૧ સૂત્ર વગેરેમાં) કહ્યું છે. (૨)
ઉત્પાાતિ’ ફત્યાદિ, આ બધું(Gભેદો અને કારણો) વસ્તુ ઉત્પાદ, વ્યય, પ્રૌવ્યથી યુક્ત જ હોય તો ઘટે છે. કારણ કે ન્યાયયુક્ત છે. ઉત્પાદાદિથી શૂન્ય વસ્તુમાં અનંતરોક્ત સઘળું ય નીતિથી ન ઘટે. કારણ કે તેમાં વસ્તુનો જ અભાવ છે=વસ્તુનો અભાવ જ સિદ્ધ થાય છે. (૩)
આની વિચારણા માટે જ કહે છે- “નિરુપવાન ફત્યાદ્રિ ઉપાદાન કારણ વિના ઉત્પાદન થાય. કારણ કે અહેતુકત્વનો પ્રસંગ આવે. સર્વથા તવથ(=વ્રૌવ્ય સ્વભાવવાળી) વસ્તુમાં પણ હેતુનો ઉત્પાદન થઈ શકે. કારણ કે સદા તેની ઉત્પત્તિનો પ્રસંગ આવે. પણ હેતુમાં વિકાર થાય અને એથી હેતુ કાર્યરૂપ થાય તો ઉત્પાદ થાય. આ પ્રમાણે ઉત્પાદાદિ ત્રણથી યુક્ત વસ્તુમાં ઉત્પાદ સંગત બને. (૪) ૧. આ શ્લોક ૫-૨૭ સૂત્રની ટીકામાં પણ છે.
