Tattvarthadhigam Sutra Abhinav Tika Adhyaya 09

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Shrutnidhi Ahmedabad

Page 169

૧૬૮
તત્ત્વાર્થાધિગમ સૂત્ર અભિનવટીકા ♦ યયોત શ્રુતજ્ઞાનું વિતર્વો મત્તિ ।-સ્વોપશ ભાષ્ય વિતર્ક એટલે વિકલ્પ-ચિંતન વિતર્યંતે જેનાવડે પદાર્થોની આલોચના થાય તે વિતર્ક. અથવા તેને અનુસરતું જે શ્રુત, તેને પણ વિકલ્પ કહે છે.
જેમાંથી તર્ક ચાલ્યો ગયો છે તે વિતર્ક અથવા સંશય વિપરીત એવું જે શ્રુતજ્ઞાન તે વિતર્ક આ જ સત્ય છે એવો જે અવિચલિત સ્વભાવ
આ યથોતા એટલે પૂર્વગત શ્રુત જ બીજું એક પણ નહીં. શ્રુતજ્ઞાન કે આપ્ત વચન ને વિતર્ક કહેવાય છે.
♦ જોકેવિતર્કનોઅર્થવિકલ્પ કેચિંતન થાયછે. અહીંવિતર્ક-વિકલ્પ પૂર્વગત શ્રુતના આધારે વિવિધ નયના અનુસારે કરવાનો હોવાથી તે વિકલ્પ માં પૂર્વગત શ્રુતનું આલંબન લેવું પડતું હોવાથી ઉપચારથી વિતર્કનો અર્થ શ્રુત કરવામાં આવ્યો છે આ શ્રુત શબ્દથી પૂર્વગત શ્રુત લેવું.
★ वितर्को विकल्पः पूर्वगतश्रुतालम्बनो नानानयानुसरण लक्षणोयस्मिंस्तत्तथा पूज्यैस्तु વિતરું: શ્રુતાત્કમ્બનતયાશ્રુતમિતિ ૩૫ચારાત્ અધીત:- સ્થાનાંગ-પદઃ૪ સૂત્રઃ૨૪૭ પ્રથમ અધ્યાયમાં સૂત્ર ૧:૨૦ ક્રૂયનેહ્દાવવિધ શ્રુતમ્ એ પદો થકી દ્વાદશાંગી આદિરૂપ શ્રુતજ્ઞાન સ્વરૂપ બતાવેલ છે. તે શ્રુતજ્ઞાન –એટલે કે પૂર્વેનું જ્ઞાન અહીં સમજવાનું તે છે. અર્થાત્ અહીં વિતશબ્દથી વિશિષ્ટ પ્રકારનું શ્રુત સમજવાનું છે.
અહીં એમ પણ કહી શકાય કે શુક્લ ધ્યાન માં ઉપયોગી શ્રુતને માટે ધ્યાન શાસ્ત્રમાં વિત એ પારિભાષિક શબ્દ છે. તેથી તેની વ્યાખ્યા પણ વિશિષ્ટ અર્થ ધરાવતી હોય તે સ્વાભાવિક છે.
[] [8]સંદર્ભ:
♦ આગમ સંદર્ભ:- ફ્ળ દ્રવ્યત્રિતાનામ્ ઉત્પાવા િપર્યાયેળ મેરેન પૃષુત્તેન વા વિસ્તીર્ણમાવેન રૂતિ અન્ય વિત: પૂર્વાત શ્રુતારુમ્નન: ૧ સ્થા૪,૩૨,૧.૨૪૭-૨-ની અભયદેવ સૂરિષ્કૃત વૃત્તિ જુઓ આગમોદય સમિતિ પ્રકાશીત પ્રતનું પૃષ્ઠ-૧૯૦
તત્વાર્થ સંદર્ભ:
(૧)પૃથત્વે વિત-સૂત્ર ૯:૪૧ (૨)પાશ્રયે સવિતસૂત્ર ૯:૪૩ (૩)શ્રુતતિપૂર્વ દયને દ્વારશમેવમ્- સૂત્ર૧:૨૦ અન્યગ્રન્થ સંદર્ભઃ
(૧)નતતત્વ ગાથા -૩૬ વિવરણ
(૨)પાક્ષિક સૂત્ર વૃત્તિ
[] [9]પદ્યઃ
(૧)
(2)
આ સૂત્રનું પ્રથમ પદ્ય પૂર્વસૂત્ર ૪૪ માં કહવાઇ ગયું છે. સૂત્ર ૪૫ તથા સૂત્રઃ૪૬નું સંયુકત પદ્ય અર્થ વ્યંજન ને યોગ ત્રણે સંક્રાંત થાય તે તે કહેવાય વિચાર શ્રુત વિતર્ક એટલે