________________
૫૩. '
Triાકાનજી.
ભરત ચક્વતએ શ્રી આદીશ્વર ભગવાનનું ચતુર્મુખ તીર્થ બનાવેલું. અહીં વિશ્વવિખ્યાત વિમલવસહી (નિર્માતા-મંત્રી શ્રી વિમળશાહ) તથા લાવણ્યસહી (શ્રી વસ્તુપાળ-તેજપાળ નિર્મિત) દેરાસરોનાં દર્શન કરી મન પ્રફુલ્લિત થઈ જાય છે. અભ્યાસની દ્રષ્ટિએ આ તીર્થનું અવલોકન કરતાં દરરોજ નવું જાણવા મળે એટલી ક્વાનો ભંડાર અહીં છે.
મંત્રી શ્રી વિમળશાહ ગુર્જરનરેશ ભીમદેવના મંત્રી અને સેનાપતિ હતા. અંતિમ વર્ષોમાં મહાન આચાર્ય શ્રી ધર્મઘોષસુરીજીએ વિમળશાહને સમરાંગણમાં કરેલ અનેક દુષ્કાયના પ્રાયશ્ચિતરૂપે અર્બુદાચલ પ્રાચીન તીર્થનો ઉદ્ધાર કરવાની પ્રેરણા આપી. તેમનાં પત્ની શ્રીદતા ધર્મપરાયણ શ્રાવિકા હતાં. આ પ્રેરણાથી રાજાની સાથે વિચારવિમર્શ કરી આ સ્થાન નકકી કર્યું. કેટલાક બ્રાહ્મણો દ્વારા અહીં જૈન તીર્થ બનાવવાનો વિરોધ કરવામાં આવ્યો. મંત્રી ધારત તો પોતાની સત્તા વાપરી પોતાની ઇચ્છા પૂરી કરી શકત, પરંતુ તેમણે અઠ્ઠમતપ કરી શ્રી અંબાજીદેવીની આરાધના કરતાં તેમને ચંપકવૃક્ષ નીચેથી શ્રી આદીશ્વર પ્રભુની શ્યામવર્ણ પ્રતિમાજી પ્રાપ્ત થયાં જે અહીં પ્રાચીન જૈન તીર્થ હોવાના સબળ પુરાવારૂપ હતું. આ પ્રતિમાજી હજારો વર્ષ પ્રાચીન છે અને વિમલવસહીમાં એક જગ્યાએ. બિરાજમાન છે. વિ. સં. ૧૦૦૮માં (લગભગ હજાર વર્ષ પૂર્વે અઢાર કરોડ, ત્રેપન લાખ રૂ.ના ખર્ચે. ચૌદ વર્ષની મહેનતથી, પંદરસો કારીગરો અને બારસો મજૂરોની મદદથી આ ભવ્ય મંદિરનું નિર્માણ થયું. આરસપહાણ અંબાજી પાસેથી આરાસણ ટેકરીઓમાંથી હાથીઓ દ્વારા લવાતો હતો. આ યાદમાં હસ્તીશાળા પણ બનાવાઈ છે. કહેવાય છે કે આ મંદિરમાં પ્રદર્શિત આટલી બારીક કોતરણીનું કારણ ચૂકવેલી મજૂરી છે. દરેક કારીગરને સંપૂર્ણ અખંડિત કામ માટે નીકળેલી રજ બરોબર વજનતુલ્ય સોનું અને. ખંડિત બગડેલા કામ માટે રૂપું (ચાંદી અપાતાં હતાં. વધુ રજ માટે વધુ બારીકાઈ ભરેલું કાર્ય કરવા ઇચ્છતા કારીગરોએ અતિીય શિલ્પ કંડાર્યા છે જે વર્ષોથી અને વર્ષો સુધી લોકોને પ્રેરણા આપતાં રહેશે. અહીંનાં તોરણો, કમાનો તથા ભમતીમાં દરેક જગ્યાએ બે છતાનું નકશી કામ જોતાં તેનું વર્ણન ન કરી શકાય એટલું સુંદર છે. વિમલવસહીમાં ભરતીમાં વિરાજમાન પરિકરની ક્લાકારીગરી જોવા જેવી છે. જે ખંડમાં શ્રી આદીશ્વર ભગવાનની પૌરાણિક ભૂગર્ભમાંથી નીકળેલાં પ્રતિમાજી છે ત્યાં અંદર ખંડોમાં પ્રતિમાઓને સંગ્રહ જોવા ક્વો છે. આ ઉપરાંત હસ્તીશાળાની બાજુમાં ભગવાન(૭૨ તીર્થકરો)ની માતાઓનું શિલ્પદર્શન કરતાં અનેરો આનંદ થાય છે. વિમલવસહીનું વર્ણન કરતાં કરતાં નજર સામે અદ્ભુત દૃશ્યો ઊભાં થાય છે.
વિ. સં. ૧૨૮૭ના પ્રતિષ્ઠા થયેલા અને વસ્તુપાલ-તેજપાલ દ્વારા નિર્મિત લાવણ્યવસહી માં શ્રી નેમીનાથ ભગવાનનાં પ્રતિમાજી બિરાજમાન
માનવજાતના તાડકાસના કામકાજના જમાના મrગક પાનસડાજનક
જાજરાજરાજ
