________________
બોલી ઊઠ્યોઃ “બોલ્યો કેમ ?' અચાનક કુમારને બોલતો સાંભળી રાજા તો એકદમ આનંદ વિભોર બની ગયો. શિકારીની સજા રાજાએ માફ કરી. હવે તો અત્યંત આગ્રહપૂર્વક રાજાએ કુમારને પૂછ્યું “તને બોલતા તો આવડે જ છે. તું મૂંગો તો નથી જ. તો તું બોલતો કેમ નથી ? બીજું કાંઈ ન બોલે તો પણ તેનું કારણ તો જણાવ.” ત્યારે કુમારે કહ્યું “હું એકદમ નાનો હતો ત્યારે જ મને પૂર્વભવનું જ્ઞાન થયું. પૂર્વભવમાં મેં બોલવાને કારણે જ ઘણું સહન કર્યું હતું. તેથી ત્યારે જ મેં નિર્ણય કરી લીધો કે આ જન્મમાં ક્યારેય બોલવું નહિ. પેલા તેતરે અવાજ કર્યો તો તેણે જાન ગુમાવ્યો. અને આ શિકારી આપની પાસે આવીને વધામણીના શબ્દો બોલ્યો તો તેના માથે પણ જાનનું જોખમ આવી ગયું. તેથી બન્ને વખતે મારાથી સહસા બોલાઈ ગયું કે, “બોલ્યા કેમ?' બોલવાથી મોત સુધીના ભયંકર નુકસાનો સંભવી શકે છે.” .
રાજકુમારની આ કથા બોલવાના જોખમો જણાવે છે. મૌન અને મિતભાષિતાનો મહિમા જાણી તેના જીવનમાં આદર કરવા જેવો છે. પૈસા આપવાના હોય ત્યારે એક પૈસો પણ વધુ ન જાય તેની સાવધાની રાખો છો તો શબ્દ માટે કેમ નહિ ? પૈસા વધારે જશે તો પાછા મેળવી શકાશે, શબ્દ નહિ મેળવી શકાય.
એક ચિંતકે વ્યથા વેરતા લખ્યું છેઃ “માણસ હંમેશા વાણી સ્વાતંત્ર્યની વાતો કર્યા કરે છે. પણ ખરી વાત તો એ છે કે તે મૌનનું વાતંત્ર્ય ખોઈ બેઠો છે. જેને સૌથી વધુ વિશ્રામ આપવાનો છે તેવી જીભને સૌથી વધુ શ્રમ આપીએ છીએ.'
ક્રોધની પળોમાં તો મૌનનો આશ્રય વિશેષ લલેવા જેવો છે. મૌનની ઉષ્મામાં ક્રોધની ઘનતા ઓગળીને શૂન્ય આંક સુધી પહોંચી શકે છે. ક્રોધની પળોમાં તો તમારી પાસે જેટલા તાળાં હોય તે બધા તમારા હોઠો પર લટકાવી દેજો, પણ હરફેય ઉચ્ચારતા નહિ. તે વખતે બોલાતા એક - એક અક્ષરમાં આર. ડી. એક્સની સ્ફોટકતા હશે, જે મોટો વિનાશ નોંતરે છે. તુલસીદાસ પણ પોતાની આગવી શૈલીમાં આ જ એકડો ઘૂંટાવે છે.
ક્રોધ ન રસના ખોલીયે, વરુ ખોલણ તરવારિ સુનત મધુર પરિણામ હિત, બોલબ વચન વિચારી.
