________________ કહી શકતા હતા. પછી લગભગ અને આસપાસ એમ કેમ કહેતા હશે ? એટલે ફરી પણ એ જ પ્રશ્ન કહીને સમય જાણવા માગ્યો. ફરીથી પણ મુનિશ્રીએ આ જ મતલબનો જવાબ આપ્યો એટલે મણિભાઈએ લગભગ અને આસપાસ શબ્દ શા માટે વપરાયા તે જાણવા માગ્યું. મુનિશ્રીએ ખુલાસામાં એ મતલબનું કહ્યું કે, “ભારતના સ્ટાન્ડર્ડ સમય પ્રમાણે જ આ ઘડીઆળ છે એની ખાત્રી મને નથી. તમે સમય પૂક્યો. ઘડીઆળના કાંટા પ્રમાણે જ સમય કહું તો સ્ટાન્ડર્ડ સમય કરતાં કદાચ તેમાં થોડો ફરક હોઈ પણ શકે. અંદાજ કે આસપાસ કહીએ તો અસત્ય કહ્યું એમ ન ગણાય.” પ્રવાસની તારીખો નક્કી થઈ હોય તેમાં એક ટાંક નીચે ઉમેરાતી કે ખાસ સંજોગોમાં કદાચ થોડો ફેરફાર થાય. જોકે અપવાદ કોઈ જ અનિવાર્ય હોય ત્યારે જ લેવાતો. અને તે ફેરફારની જાણ લાગતા વળગતાઓને તરત કરવામાં આવતી, કહ્યા પ્રમાણે સમય પાલનનો આગ્રહ અચૂક રખાતો. કાબૂ બહારનાં કારણોથી થતા ફેરફારનું પ્રાયશ્ચિત પણ લેતા. આમ સત્યનું પાલન મનથી વચનથી અને વર્તનથી કરવાના આગ્રહને લઈને મુનિશ્રીના પ્રયોગ કાર્યના સાથી મિત્રો કેટલીક વખત અકળાતા. અલબત સાથી મિત્રોને એમણે આ બાબતમાં ટોક્યા નથી. પોતાના જ આચરણથી જે અસર થાય તે થાય. કોઈક વાર તો સમૂહ પ્રાર્થનાની શરૂઆત નિશ્ચિત સમયે કોઈ જ હાજર ન હોય તોયે પોતે એકલા જ પ્રાર્થનાની શરૂઆત કરી દેતા. હુકમ અને અણસાર આ ઉપરના પ્રસંગો સાંભળીને મનમાં થયું કે, સેનાપતિ યુદ્ધ જીતવા માટે લશ્કરને લક્ષ સુધી પહોંચાડવા સારુ માર્ગ પર સૈનિકો આગેકૂચ જારી રાખે તે માટે માર્ગદર્શન આપે છે, પણ સેનાપતિના માર્ગદર્શનમાં હુકમ હોય છે. સૈનિકો પર તે હુકમ લાદેલો જ હોય છે. હુકમનું પાલન, ફરજિયાત પાલન ન કરે તો સજા. સેનાપતિ માર્ગદર્શક ખરા. પણ તેના માર્ગે ચાલવામાં મૃત્યુ સુધીનું જોખમ. જ્યારે સંતપુરુષ માર્ગદર્શન આપે છે તેમાં પોતાને લાગતા સાચા રસ્તે ચાલવાનો માત્ર ઈશારો કે અણસાર જ હોય છે. સાંભળનાર તે માર્ગે જાય કે ન જાય. શ્રદ્ધા હોય તે માર્ગે ચાલવા માંડે તો કદાચ મોક્ષ સુધી પહોંચી શકે. સંત સાવ નિર્લેપ તે માર્ગ સાંભળનાર ન પકડે તો યે સંતને સહેજ પણ વસવસો ન થાય. આવા સાચા સંતના સમાગમમાં રહીને કેટલાય સાધક કક્ષાના કાર્યકરોએ પોતાના જીવનમાં ઘટતા ફેરફારો કરવાના પ્રયાસો કરીને જીવન ધન્ય બનાવ્યું છે. સંત સમાગમનાં સંભારણાં
