________________
૩૪. અભાવ શકિત અવિદ્યમાન અવસ્થાવાળાપણારૂપ અભાવશકિત-જેમાં અમુક અવસ્થા અવિદ્યમાન હોય એવાપણારૂપ અભાવ શકિત .
ભાવશકિતની જેમ આત્મામાં અભાવશકિત ત્રિકાળ છે. જેને અંતર્દષ્ટિ-આત્મષ્ટિ થઈ તેને ભાવશકિતનું પરિણમન થયું અને અભાવશકિતનું પણ પરિણમન થયું એટલે કે વર્તમાન નિર્મળ અવસ્થાની વિદ્યમાનતા થઈ તેમાં આઠ કર્મની અવસ્થાનું અવિદ્યામાનપણું શૂન્યપણું છે એટલે કે ભાવકર્મની અવસ્થા અવિદ્યમાન છે (સંવરપણું). વર્તમાન વિદ્યમાન પર્યાયનું વર્તવાપણું તે “ભાવ” ને ત્યારે બીજી પર્યાયનું નહિ વર્તવાપણું તે ‘અભાવ' આવી બન્ને શકિતઓ આત્મામાં ત્રિકાળ વર્તે છે. હે જીવ ! તારો સ્વભાવ વિભાવના અભાવવાળો છે. તારું જ્ઞાન અજ્ઞાનના અભાવવાળું છે. તારી શ્રધ્ધા વિપરીતતાના અભાવવાળી છે, તારું ચારિત્ર કષાયના અભાવવાળું છે. તારો આનંદ આકુળતાનો અભાવવાળો છે. આમ તારી બધી જ શકિતઓ વિભાવના અભાવવાળી છે. આવા નિજ સ્વભાવનો સ્વિકાર કરતાં જ પર્યાયમાં પણ સ્વભાવના તદ્રુપ પરિણામ થઈ જાય છે. શુધ્ધ ચૈતન્ય સ્વભાવને પ્રતીતિમાં લઈને તેના આશ્રયે પરિણમન કર્યા વિના ધર્મનો બીજો કોઈ ઉપાય નથી.
વર્તમાન સાધક દશાનું વિદ્યમાન સ્વભાવવાળાપણું છે તેમાં અન્ય અવસ્થાઓનો અભવા જ છે એમ જાણી શુધ્ધ ચૈતન્યના લક્ષમાં દક્ષ-પ્રવીણ થા, કેમકે ચૈતન્યના લક્ષમાં દક્ષ થતાં આત્મા પોતાની નિર્મળ અવસ્થાપણે વિદ્યમાન વર્તે છે. આવો વીતરાગનો માર્ગ છે.
૩૫. ભાવ - અભાવશકિત અનંત ગુણની જે નિર્મળ પર્યાય વર્તમાન વિદ્યમાન છે તે ભાવનોપરિણામનો બીજે સમયે વ્યય થાય એવી આત્માની ભાવ-અભાવ શકિત છે. આ વર્તમાન પર્યાયનો અભાવ કરું એમ નથી તેમજ તેને પકડી રાખું એમ પણ નથી, કારણ કે વર્તમાનભાવનો બીજે સમયે અભાવ થાય જ એવો આત્માનો ભાવ-અભાવ સ્વભાવ છે.
સાધકને નિર્મળ વર્તમાન પર્યાયનો વ્યય થઈ નવી નવી અપૂર્વ નિર્મળદશા પ્રગટે છે, ત્યાં વર્તમાન પર્યાયનો વ્યય થાય જ, તે લંબાઈને
૧૦૪
