________________
લખ્યું છે : આવિડ વિમત સહિત પરિવાર, અર્વઃ fઝનપ્રાસાઃ વિવાર 1 પૂગારા નવ નાબ૩ પાર, fમનીયા મરડી સદસ રૂાર || આબુ પર દેરાસર બાંધવાની ધારણા રાખીને વિમલમંત્રી આવ્યા છે તે જાણી પૂજારીઓ ગિન્નાયા. અગિયાર હજાર ભરડાઓ ભીડ કરી બૂમરાણ મચાવવા લાગ્યા. વીતરૂં સદ્ધ થયા મતો, નવ આવું ધરની રૂવે રતી . કહેવા લાગ્યા : ‘ચોખાના દાણા જેટલી જમીન પણ ન દઈએ.' મંત્રી વિમલ સર્વસત્તાધીશ હતા. છતાં પ્રેમથી સમજાવવા લાગ્યા. પાટણના કાવાદાવાઓમાં હંમેશા પાસા પોબાર કરનારા મંત્રીશ્વર કહે કે “આ સ્થાન પર જૈનધર્મની નિશાની મળે તો જમીન આપજો , બાકી મારે તમારી જમીન લેવાની જ ન હોય.’ આખું ટોળું શાંત થઈ ગયું. એ રાતે મંત્રીશ્વરે અંબાદેવી સાથે વિમર્શ કર્યો. અંબામાતાએ સંકેત આપ્યો : “શ્રીમાતાની પાસે જે શિલા છે તે ફોડાવજો . નીચેથી દાદાનું અગિયાર લાખ વરસ જૂનું બિંબ મળશે. તમે ખોદવાનો દેખાવ કરજો . ક્ષેત્રપાળ દેવ પથ્થર તોડીને ભગવાન દેખાડી દેશે....” આ સંકેત મુજબ પ્રભુ પ્રકટ્યા. ભરડાઓ-બ્રાહ્મણો માની ગયા. ત્યાં જ મૂર્તિની દેરી સ્થાપી. અંબાજીની, ક્ષેત્રપાળની અને પોતાની મૂર્તિ રચાવી જૈન તીર્થ સ્થાપ્યું. મોટાં મંદિર માટે મોટી જગ્યામાં કામ કરવા લાંબો કોટ બાંધવાનું શરૂ કર્યું. ફરી વિઘ્ન આવ્યું. ભરડાઓ કહે : “આ જમીન અને અંદર અંદર વહેંચી રાખી છે. તમે એને મફતમાં ન લઈ શકો.' મંત્રીવરે ખરીદીની તૈયારી બતાવી. ભરડાઓનો ભાવ શું હતો : “આખી જમીન પર સોનામહોર પાથરો.' મંત્રીશ્વરે મહોર પાથરીને જમીન કબજે કરી. વિમલપ્રબંધમાં લખ્યું છે કે ‘પથારી પાથરતા હોય તેમ મંત્રીએ સોનામહોર પાથરી દીધી.” ભરડાઓ કહે : ‘જમીન ભલે તમે રાખો. પણ વચ્ચેની સોનામહોરથી ઢંકાયા વિનાની જગ્યા તો અમારી જ ગણાય. ફરીવાર સમાધાન કરવાનું હતું. મંત્રીવરે રસ્તો કાઢવા કહ્યું તો ભરડાઓ કહે : ‘તમે જમીન પર ચાર-ચારની થપ્પીમાં સોનામહોર પાથરી છે તે સારું છે. આની પર સોનામહોરની પાંચમી થપ્પી કરો તો જમીન તમારી.’ મંત્રીશ્વરે તે પ્રમાણે પાંચ સોનામહોરની થપ્પીઓ પાથરીને જમીન પર પૂરો કબજો મેળવ્યો.
હવે શિલ્પીઓનો વારો હતો. દેરાસરનો પાયો ખોદાયો, સાત માથોડા ઊંડો. પૂરણ કરવાનું શરૂ થયું. ઘણી જ વાર લાગી. વિમલમંત્રીએ સાતસો સાંઢના ખભે કોથળાઓ ભરીને સૌનેયા અને રૂપૈયા મંગાવ્યો. આ સિક્કાઓથી જ
પાયો પૂરવા કહ્યું. શિલ્પીઓ સ્તબ્ધ થયા. કહે : ‘આ સિક્કા નાંખવાથી તો પાયો પોલો રહી જાય. નક્કર પૂરણ જોઈએ.’ મંત્રીશ્વરે બધાં સૌનેયા-રૂપૈયા પીગળાવી તેની નક્કર ઇંટો બનાવી. શિલ્પીઓને આપીને કહ્યું કે ‘લો, આ પાયો પૂરવા ચાલશે.” શિલ્પીઓ તો અવાચક થઈ ગયા. સોનારૂપાની ઇંટોને વાપર્યા વગર જ તેમણે મજબૂત રીતે પાયો પૂરી દીધો. હવે બાંધકામ શરૂ થયું તો ક્ષેત્રપાળ વાલીનાથ આડો ફાટ્યો. દિવસે જે બાંધકામ થાય તે રાતે તૂટી જાય. છ મહિના સુધી આમ ચાલ્યું. એક દિવસ મંત્રી વિમળે ક્ષેત્રપાળને દૂધ, ખાંડ, લાડુ અને લાપસીનો બલિ ધર્યો. વાલીનાથે માનવબલિની માંગણી મૂકી. મંત્રી ચૂપ રહ્યા. રાતે બાંધકામ તૂટ્યું. દિવસે તેનું સમારકામ કરાવીને મંત્રી રાતે દીવા પાછળ છૂપાયા. વાલીનાથ આવ્યો. તેની પર સીધો જ હુમલો કર્યો. તલવાર તાણીને કહ્યું કે “આ પ્રશ્ન પૂરો કરો, નહીં તો ખેર નથી.' એ વાલીનાથ, એ ક્ષેત્રપાળ દેવ ડરી ગયો. (મહાકાવ્યની દૃષ્ટિએ આ પ્રસંગ કંઈક અંશે કિરાતાજીનીયમ્-માં કિરાત અને અર્જુનના સંગ્રામ જેવો બની શકે.) અંબાદેવીએ પણ વાલીનાથની સાન ઠેકાણે આણી. એનો ઉપદ્રવ મટ્યો. મંદિરનું કામ ચાલ્યું. જોતજોતામાં મૂળમંદિરનો ગભારો બની ગયો. મંત્રીશ્વર વિમળે સૂત્રધાર કીર્તિધરને ફરિયાદ કરી કે “મંદિર બાંધવામાં તો સાવ થોડો ખરચ થાય છે. એમ કરો. દેરાસર સોનાનું જ બનાવો. પૂરતો ખરચ થાય.” ગજબ વાત હતી. સોનાનું દેરું બાંધવા એ તૈયાર થઈ ગયા. અજૈનોની વચ્ચે જૈનતીર્થ ઊભું કરવાનું તીવ્ર ભાવનાબળ અને પાપોની આલોયણ પૂરેપૂરી વળે તેવી ઉત્કટ વાંછનામાંથી કેવી ઉદારતા નીપજી ? શિલ્પીએ કહ્યું કે ‘પડતો કાળ છે. સોનાના મંદિર ન હોય. કામ ઉત્તમ થશે...” અને સોનાનાં મંદિરની અવેજીમાં ચાલી શકે તેવું અનવદ્ય, અલૌકિક અને અજાતપૂર્વ શિલ્પસૌન્દર્ય મંદિરમાં છવાઈ ગયું.
મહાકાવ્યની દૃષ્ટિએ વિમલમંત્રી ધીર અને ઉદાત્ત નાયક બની શકે. વિમલમંત્રીનું મંદિર વિ. સં. ૧૦૮૮માં પ્રતિષ્ઠા પામે છે. આજે વિ. સં. ૨૦૬૦ ચાલે છે. આજથી ૨૮ વરસ પછી આ દેરાસરને 100 વરસ પૂરા થશે. એ વખતે વિમલમંત્રીનું મહાકાવ્ય તૈયાર હોય તો સહસ્રાબ્દીની ઉજવણીનાં સોનામાં સુગંધ ભળી જાય.
વિમલવસહિ મંદિરનાં નિર્માણ માટે ૧૫00 શિલ્પીઓ, ૧૪00 મજૂરો
