________________
૪૮
શ્રીરામકૃષ્ણ પરમહંસ મહાસમાધિ હતી. હવે આ પાર્થિવ જગતમાં તેઓ પાછા ફરવાના ન હતા. તે જ્યોતિ બુઝાઈ ન હતી. હજુયે અગણિત ભકતો મુમુક્ષુઓના સાધના પંથે પ્રકાશ પાથરી રહી છે.
કાશીપુરની સ્મશાનભૂમિમાં તેમનો ભૌતિક દેહ અગ્નિમાં મળી ગયો ત્યારે સૌને મન એક જ પ્રશ્ન હતો; શું ખરેખર શ્રીગુરુ સિધાવ્યા હતા? એમના જ શબ્દોમાં કહીએ તો પોતે
એક ઓરડામાંથી બીજા ઓરડામાં ચાલ્યા ગયા હતા.'' ફ્રેંચ ચરિત્રકાર શ્રીયુત રોમાં રોલાંએ એમને અંજલિ આપતાં લખ્યું છેઃ “બ્રહ્મનાં એક કરતાં વધારે પાસાંનો સાક્ષાત્કાર જે કોઈએ કર્યો હોય તો તે રામકૃષ્ણ છે. તેઓનું આ કર્તવ્ય તે યુગનું કર્તવ્ય છે. નવા યુગના તેઓ ધ્યેયપ્રદાયક અને ગન્તવ્ય સુધી દોરનાર સુકાની અને ભોમિયા હતા.'
શ્રીરામણ ઉપદેશ-અમૃત
પોતાની જાત કરતાં પણ ઈશ્વરને અધિક પ્રિય ગણીને ધ્યાન-ભજન કરે; હું તમને ખાતરીપૂર્વક કહું છું કે એના ભક્તો તરફ એને અનહદ પ્રેમ છે; એમની સમક્ષ એ પ્રગટ થયા વિના રહે જ નહીં. મનુષ્ય એની શોધમાં નીકળે તે પહેલાં જ એ તેને આવી મળે છે, ઈશ્વરથી વધુ નિકટ, વધુ પ્રિય મનુષ્યનું બીજું કોઈ નથી.''
“ “કાયો સર્વે કરવાં પણ ચિત્ત ઈશ્વરમાં જ રાખવું. સ્ત્રી, પુત્ર, બાપ, મા સર્વેને પોતાનાં ગણીને તેમની સેવા કરવી. જાણે કે તે ખૂબ ખૂબ આપણાં હોય તેમ વર્તવું. પણ મનમાં સમજવું
