________________
७७
प्रमैयबौधिनो टीका पद २१ सू० ९ तैजसशरीरावगाहनानिरूपणम् द्वितीय तृतीये वा त्रिभागे मत्स्यतयोत्पद्यते तदा मारणान्तिकसद्घातेन समवहतस्य नैरयिकस्य जघन्येन सातिरेफयोजनसहनमाना तेजसशरीरावगाहना योध्या, उत्कृष्टेन तु यदाधः सप्तमपृथिवी नैरयिका स्वयम्भूरमण मुद्रपर्यन्ते मत्स्यतयोत्पधते पण्डकवने पुष्करिणीषु च तद्रूपत्त्येवोत्पछते तदा पधः सप्तमपृथिव्या आरश्य तिर्यग्लोकं यावत् स्वयम्भूरमणपर्यन्तम् ऊर्च यावत् पण्डकवनपुष्करिण्य स्तावत्प्रमाणा नैरयिकतैजसशरीशवगाहना अवसेयेति भावः, गौतमः पृच्छति-पंचिंधियतिरिक्खनोणियस्स णं अंते ! मारणंतियसमुग्धाए णं समोस तेया सरीरस्त य के महालिया सरीरोगाणा पण्णता ?' हे भदन्त ! पञ्चेन्द्रियतियंग्योनिकस्य खलु मानणान्तिनसशुरातन वक्ष्यमाणलक्षणेन समबहतस्य-समवघातं गतस्य सतः तेजमशरीरस्य च शिपाख्या-कियद् विस्तारा शरीरावसाहना प्रज्ञप्ता? भग बानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'जहा-ईदियास यथा द्वीन्द्रियस्य तैजसशरीरावगाहना में मत्स्य के पर्याय से उत्पन्न होने वाला होता है और लारणान्तिक समुद्घात करता है, तब उनलारक की जघन्य कुछ अधिक एक हजार योजन की तैजसशरीर की अवगाहना होती है। जन माती पृथ्वी का नारक स्वयंपूरमण लघुद्र के पर्यन्न भाग में उत्स्थ के रूप में उत्पन्न होने वाला होता है अथवा पंडकवन में पुनरिणी में मत्स्यस्प से उत्पन्न होने वाला होता है, तब लातवीं पृथ्वी से लगाकर तिर्यक स्वयंरमण पर्यन्त और ऊपर एण्डकवन की पुधकरिणी तक नारक जीव के तैजसशरीर की अवमाहना जाननी चाहिए।
श्रीगौतमत्वाली-हे भगवन् ! प्राणान्तिक लयुद्धात से लमवहत पंचेन्द्रिय तियच के तेजसशरीर की अवगाहना फितनी बडी कही गई है ?
भगवान्-हे गौतम ! जैले मीन्द्रिय के तैजस शरीर की अवगाहना कही है, उसी प्रकार पंचेन्द्रित तिथंच के तेजलशरीर की अवगाहना भी लमझ लेनी અંદર બીજા અગર ત્રીજી વિભાગમાં મત્સ્યના પર્યાયમાં ઉત્પન્ન થનાર થાય છે અને માર સ્થાનિક સમુદ્દઘાત કરે છે. ત્યારે તે નારકની જઘન્ય કંઇક અધિક એક હજાર એજનની તૈજસ શરીરની અવગણના થાય છે.
- જ્યારે સાતમી તરાતમાં પૃથ્વીના નારક યંભૂરમણ સમુદ્રના પર્યન્ત ભાગમાં મત્સ્યના રૂપમાં ઉત્પન્ન થનાર થાય છે અથવા પંડકવનમાં પુષ્કરિણીમાં મસ્વરૂપથી ઉત્પન્ન થનાર થાય છે, ત્યારે સાતમી પૃથી આરંભીને તિર્થ યંભૂરમણ પર્યન્ત અને ઊપર પંડકવનની પુષ્કરિણી સુધી નારક જીવના તેજસશરીની અવગાહના જાણવી જોઈએ. , શ્રીગૌતમસ્વામી–હે ભગવન! મારણાન્તિક સમુદુઘાતથી સમવહત પંચેન્દ્રિય તિર્ય ચના તૈજસશરીરની અવગાહના કેટલી મોટી કહેલી છે?
શ્રીશગવાન-હે ગીતમ! જેવી દ્વીન્દ્રિયના તેજસશરીરની અવગાહના કહી છે, એજ પ્રકારે પચેન્દ્રિય તિર્યંચના તેજસશરીરની અવગાહના પણ સમજવી જોઈએ અર્થાત્ વિષ્ક
