________________
૭૮
પંચવટહુક જીવ એકાંતે નિત્ય હેય તે કર્તા કે તાપણામાંથી એકસ્વભાવપણુંજ રહે અને તેમજ એકાંતે અનિત્ય હોય તે ઉત્પત્તિ પછી તરત જ નાશ પામવાથી પિતાનું કરેલું શુભ કે અશુભ કર્મ ભેગવે કોણ? એવી રીતે એકાંતે નિત્યાનિત્યવાદને અગ્ય જણાવી હવે જીવ અને શરીરને લેદાવાદ કહે છે:
जीव १०९५, उभय १०९६, एत्य १०९७, नउ १०९८, एवं १०९९, णउ ११०१ एवं १०११, तय ११०२, हेदीणं ११०३, अकरितो ११०४, मोक्खो ११०५, तम्हा ૨૧૦૧, ગg ૨૨૦૭, ર૩ ૨૨૦૮, માર ૨૨૦૨, પગ ૧૧૨૦, જીવ અને શરીરને કથંચિત ભેદ અને કથંચિત અભેદ સાક્ષાત અનુભવાય છે, તેમજ જીવનું કથંચિત મૂર્તામર્તપણે છે તેથી તેમજ સ્પર્શ થયા પછી પદાર્થનું જ્ઞાન થાય છે તેથી વળી બંનેએ કરેલું એટલે જીવ અને શરીરે કરેલું કર્મ જીવ અને શરીર બંને ભેગવે છે માટે તેવીજ રીતે બંનેમાંથી કયા વિના કઈ જોગવતું નથી, માટે કર્મના બંધાદિકને સદ્દભાવ ભવ અને કર્મના કે જીવ અને શરીરના ભેટા ભેદ માનવા સિવાય ઘટતું નથી, માટે જીવ અને દેહને ભેદભેદ માન. આ ભવમાં શરીર દ્વારા હિંસા કરીને જે પણ કમ બાણું તેજ કર્મ કટકરૂપે ભવાંતરમાં આજ જીવ જોગવે છે.
દારિક શરીરવાળાએ કરેલું કર્મ નરકમાં અન્ય જીવ માનીને તે અન્ય જીવે ભેગવવું થાય છે એમાં માનીએ તે કૃતનાશ અને અકૃતાગમ બળાત્કારે આવે. કેમકે મનુષ્ય કરેલું ન જોગવ્યું અને નારકીએ નથી કર્યું ને ભગવ્યું. એવી રીતે ક્રમનથી જીવે જે કર્મ બાંધ્યું હોય તે કર્મના ભયંકર વિપાકે ભવાંતરના શરીરે તે જીવથીજ ભગવાય છે, વળી શરીરરહિત જીવને અથવા જીવવગ૨ના શરીરને વેદના નથી હોતી, માટે એક જીવ કે એકલું શરીર ભોગવે છે એમ કહી શકાય નહિ, અને લેકવ્યવહારઆદિની વિરૂધ્ધતાથી તે જીવજ શરીર છે કે શરીરજ જીવ છે એમ પણ માની શકાય નહિ. વળી જીવ અને શરીરનો ભેદભેદ માનીએ તે જ શરીરના નાશ અને ઉપકારથી પાપ અને પુણ્યની ઉત્પત્તિ મનાય. નહિંતર ઘટાદિકના નાશ અને ઉત્પત્તિની પેઠે તે શરી૨ના ઉપકાર અને નાશથી પુણ્ય પાપ ઘટે નહિં, શરીરથી આત્મા સર્વથા અભિન્ન માનીએ તે શરી૨ના નાશે જીવને નાશ થઈ જાય, અને તેથી પરલોકના અભાવથી બંધાદિકને અભાવ થાય. શરીર દ્વારા શરીરને વિષે નુકસાન અને ફાયદો કરવાથી જ બંધ વિગેરે થાય છે, પણ અમૂર્ત એ એકલે કર્તાને આત્મા કાંઈપણ કરી શકતું નથી, અને નહિં કરવાવાળે જે બંધાય એમ માનીએ તે હંમેશાં સર્વ જીવોને સર્વ કર્મ બંધાવાને પ્રસંગ આવે, માટે જીવ અને શરીરના કથંચિત્ દાદપણામાં જ કર્મનાં બંધાદિક ઘટે છે. મેક્ષ પણ બંધાએલાને જ હોય છે. જે કર્મને બંધ જ ન હોય તે પછી મોક્ષ કેને? વળી તે હંમેશાં કેમ ન હોય અથવા હેતુથી જ કેમ થાય? અને તે પુરુષાર્થ કેમજ ગણાય? માટે બંધાએલાનેજ મેક્ષ હોય છે, અને તે બંધ પણ પરંપરાએ અનાદિજ ઘટે છે, નહિંતર કોઈપણ કાલે બંધની શરૂઆત લઈયે તે તેનાથી પહેલાં બંધ ન હોવાથી તે વખતે મુક્તદશાજ માનવી પડે. શંકા કરે છે કે જ્યારે ત્યારે પણ વર્તમાનકાળે બંધ હોય છે તેથી તે બંધ તે કૃત્રિમ ગણાય અને તે અપેક્ષાએ બંધ આદિવાળે ગણાય. તે પછી તેવા બંધને અનાદિ કેમ
