Mahavir ka Buniyadi Chintan

Author(s): Purushottam Jain, Ravindra Jain
Publisher: Purshottam Jain, Ravindra Jain

Page 13

ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਕਾਯਾ, ਜਲ ਕਾਯਾ, ਤੇਜ ਕਾਯਾ, ਵਾਯੂ ਕਾਯਾ ਅਤੇ ਬਨਸਪਤੀ ਕਾਯਾ ਵਾਲੇ ਇਕ ਇੰਦਰੀ ਜੀਵ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਥਾਵਰ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕਸ਼ਟ ਦੇਣਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਗੈਰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਖਰਚ ਅਤੇ ਗੈਰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ਮਹਾਵੀਰ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾਂ ਹੈ। ਹੋਲੀ ਹੋਲੀ ਹੁਣ ਸਾਡੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵੀ ਇਹ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਹਨ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਮਹਾਵੀਰ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਗਲਤ ਨਹੀਂ।
ਮਹਾਵੀਰ ਦੀ ਸਰਵੱਗਤਾ ਦਾ ਇਹ ਅਰਥ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੋਵੇਗਾ ਜਾਂ ਉਹ ਕਾਰ, ਟੀ.ਵੀ. ਆਦਿ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਸਨ ਜਾਂ ਕੋਈ ਮਸ਼ੀਨ ਖਰਾਬ ਹੋ ਜਾਏ ਉਸ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਰਵੱਗਤਾ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸਭ ਕੁੱਝ ਜਾਣ ਗਏ ਸਨ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਜਾਨਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੁਝ ਵੀ ਜਾਣਨਾ ਬਾਕੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ। ਇਸ ਗਿਆਨ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਉਹ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਆਪਸੀ ਵਿਵਹਾਰ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਾਪ ਦੰਡਾ ਨੂੰ ਤਹਿ ਕਰ ਸਕੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖੀ ਹੋਂਦ ਦੇ ਵਿਕਾਸ਼ ਦਾ ਦਰਵਾਜਾ ਖੁਲ੍ਹਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਉਹ ਅਨੇਕਾਂਤ, ਸਿਆਦਵਾਦ, ਅਹਿੰਸਾ, ਅਪਰਿਗ੍ਰਹਿ ਆਦਿ ਸੱਚਾਈਆਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਸਕੇ ਅਤੇ ਇਸੇ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖੀ ਆਚਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਿਨਸ਼ੀਲਤਾ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕੇ।
ਵਸਤੂ ਸਵਰੂਪ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਲਈ ਸਿਰਫ ਗਿਆਨ ਹੀ ਬਾਕੀ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਜੇ ਜੜ ਨੂੰ ਸਿੰਜਨਾ ਹੈ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫੁੱਲ, ਫੁੱਲ, ਜਾਂ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਿੰਜਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ। ਮਹਾਵੀਰ ਇਸੇ ਅਰਥ ਵਿੱਚ ਸਰਵੱਗ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜਾਣ ਲਿਆ, ਅਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜਾਣ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਸਭ ਨੂੰ ਜਾਣ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਮਹਾਵੀਰ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ, ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਦਾ ਮੂਲ ਵਿਸ਼ਾ ਆਤਮਾ ਹੀ ਹੈ। ਅਚਾਰਿਆ ਕੁਦਕੁੰਦ ਨੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ, “ਵਿਵਹਾਰ ਤੋਂ ਵੀ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੇਵਲੀ ਭਗਵਾਨ ਸਭ ਕੁਝ ਜਾਣਦੇ ਵੇਖਦੇ ਹਨ, ਨਿਸਚੈ ਨਾਲ ਤਾਂ ਉਹ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਹੀ ਜਾਣਦੇ ਵੇਖਦੇ ਹਨ" ਮਹਾਵੀਰ ਨੇ ਇਸੇ ਮੂਲ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ
5