________________
174
રતિલાલ બોરીસાગર
કે તમે પહેલાં દવા પીઓ, ઇંજેક્શન લો, ઓપરેશન કરાવો પછી દર્દીને દવા પીવાનું, ઇંજેક્શન લેવાનું કે ઓપરેશન કરાવવાનું કહો. આપણા રાષ્ટ્રપતિ આપણા સંરક્ષણ-દળની ત્રણેય પાંખના વડા છે. આમ છતાં યુદ્ધ થાય ત્યારે રાષ્ટ્રપતિએ લડવા જવું જોઈએ એવો આગ્રહ રાખીએ છીએ ? શિક્ષણપ્રધાન ભણેલા હોવા જોઈએ એવો ભારતના બંધારણમાં નિયમ છે ? ઉત્તમ લગ્નજીવન કેવી રીતે જીવવું એ અંગેની ઉત્તમ શિખામણો આપતા એક પુસ્તકના લેખક બાલબ્રહ્મચારી છે ! લેખકે આ પુસ્તક લખ્યું ત્યારે મારે એમની સાથે પરિચય હોત તો આવું પુસ્તક વાંચવાથી કોઈનાં લગ્નજીવન સુખી થતાં નથી માટે આવું પુસ્તક લખવામાં સમય બરબાદ ન કરો એવી શિખામણ લેખકને મેં અવશ્ય આપી હોત! છતાં આ પુસ્તક મેં અનેક દંપતીઓને ભેટ આપ્યું છે. મેં પોતે એ પુસ્તક વાંચ્યું નથી છતાં દરેક દંપતીને વાંચવાની શિખામણ મેં આપી છે ! ગાંધીજી કહેતા એ પોતે કરતા જ એ આપણે જાણીએ છીએ. આમ છતાં, “ખરાબ અક્ષર અધૂરી કેળવણીની નિશાની છે' એમ કહ્યા પછી એ પોતે જીવનભર સારા અક્ષરો કાઢી શક્યા નહોતા - અને છતાં, સારા અક્ષરો વિશેની એમની . શિખામણ ખોટી છે એમ કોઈ માનતું નથી. સવાલ તમારું વર્તન તમારા વિચાર પ્રમાણેનું છે કે નહીં તે નથી, તમારા વર્તનનું જસ્ટિફિકેશન તમારી પાસે છે કે નહીં તે છે. એટલે તમે જે શિખામણ આપો એનાથી વિરુદ્ધ વર્તન કરવાનું થાય તો ગભરાવાની કે ગિલ્ટ ફીલ કરવાની જરૂર નથી. માત્ર તમારા વર્તનનું જસ્ટિફિકેશન શોધી કાઢવાની શિખામણ મારે તમને આપવાની છે.
શિખામણ આપનારા મહાનુભાવોના આપણે બે વર્ગ પાડી શકીએ : " (૧) સકામ ઉપદેશકો અને (૨) નિષ્કામ ઉપદેશકો.
સકામ ઉપદેશકો શિખામણ આપી પોતાનું કામ પૂરું થયેલું નથી ગણતા. એમની શિખામણોનો સંનિષ્ઠ અમલ થાય એવો એમનો આગ્રહ હોય છે. એટલું જ નહીં, અમલ માટે તેઓ ઝનૂનપૂર્વક ઝૂઝે. છે. અમારા એક મુરબ્બી આ સકામ ઉપદેશકોના વર્ગના સર્વોત્તમ પ્રતિનિધિ છે. એમના પરિચિત વર્તુળમાં કોઈ બીમાર પડે છે તો કયા ડૉક્ટરની દવા કરવી, કઈ હૉસ્પિટલમાં સારવાર કરવી વગેરે તમામ બાબતો એ જ નક્કી કરે છે. ડૉક્ટર જો સહેજ નબળા મનના હોય તો કઈ દવા આપવી એ અંગે પણ ડૉક્ટરને શિખામણ આપે છે અને ડૉક્ટર જો વધારે નબળા મનના હોય તો પોતાને ઇષ્ટ એવી દવા અપાવ્યે જ છૂટકો કરે છે. આ કારણે હવે એમનું કોઈ ઓળખીતું માંદું પડે તો એમના સુધી સમાચાર ન પહોંચે એની બધાં કાળજી રાખે છે. એમની સકામ શિખામણને કારણે જીવનસાથી તરીકે જોડાઈ ગયેલાં અનેક યુગલો નિસાસા નાખતાં જીવન વ્યતીત કરી રહ્યાં છે. એમની શિખામણ અને શિખામણના સંનિષ્ઠ અમલીકરણ અંગેની એમની કાળજીને કારણે અનેક જણ ખોટી નોકરીનાં બાકીનાં વર્ષો ગણી રહ્યા છે, અનેક જણ વેપારમાં ગયેલી ખોટ ભરપાઈ કરવા મથી રહ્યા છે.
નિષ્કામ ઉપદેશકો પ્રમાણમાં અત્યંત નિર્દોષ અને નિરુપદ્રવી હોય છે. તેઓ શિખામણ આપવામાં અત્યંત ઉત્સાહી હોય છે પણ શિખામણોના અમલ અંગે તદ્દન નિઃસ્પૃહ હોય છે. નિષ્કામ કર્મયોગીની પેઠે પોતાનો અધિકાર શિખામણ આપવામાં જ છે, શિખામણના અમલમાં નહીં - એમ તેઓ માને છે. પોતાની શિખામણ માનવાને કારણે કેટલા લોકો કેવા સુખી થયા અને પોતાની
