________________
જેનસાહિત્યના જાળવણીકાર અને પ્રચારકો - (૧) પ્રો. રવજી દેવરાજ -
કચ્છનાં જૈન પંડિત રત્નોમાં પ્રો. રવજી દેવરાજ વિશેષ ઉલ્લેખનીય છે. તેઓ કોડાયના હતા, અને પ્રખ્યાત શાહ સોદાગર શા. કલ્યાણજી ધનજીના નાના થાય. તેઓ હેમરાજભાઇના હાથ નીચે સદાગમ પ્રવૃત્તિ સંસ્થામાં તૈયાર થયેલા અને વધુ અભ્યાસ અર્થે કાશી પણ ગયેલા. તેમણે જૈન આગમ આચારાંગ સૂત્ર” નો ગુજરાતી અનુવાદ કર્યો હતો. જે ઈ.સ.૧૯૦૨ માં છપાયો હતો. આ ગ્રંથની બે આવૃત્તિ તે સમયે જ થઈ હતી. એ હકીકત આ ગ્રંથની ઉપયોગિતાની સૂચક છે. સંસ્કૃત શિક્ષણ માટે તેમણે પાઠ્યપુસ્તિકાઓ તૈયાર કરી હતી સંસ્કૃતમાં કાવ્યરચનાઓ પણ કરેલી જે અપ્રગટ જ રહી જવા પામી છે. શતપદી ભાષાંતર’, ‘સદ્ગણ પ્રશંસા' વગેરે પુસ્તકો એમણે લખ્યાં છે.૪૩ (૨) શ્રી ભીમશી માણેક -
૧૯ મી સદી દરમ્યાન કચ્છનાં એક સપૂતે પોતાનું સમગ્ર જીવન ધર્મ અને તત્વજ્ઞાન ની પ્રાચીન હસ્તપ્રતોની જાળવણી, સંપાદન, મુદ્રણ અને પ્રકાશનમાં સમર્પી દીધું. તે હતાં કચ્છના અબડાસા વિભાગના મંજલ ગામના શ્રાવક ભીમશી માણેક. જયારે ભારતમાં મુદ્રણકળાનો હજી બાલ્યકાળ હતો ત્યારે દીર્ઘદ્રષ્ટા ભીમશી માણેક મુદ્રણનું મહત્વ સમજતા હતાં. તેમણે જો તે વખતે ધર્મના પવિત્ર સમૃદ્ધ સાહિત્યને વ્યવસ્થિત રીતે, યોગ્ય સંપાદન કરી પ્રકાશિત ન કર્યું હોત તો કોણ જાણે કેટલું બધું વિરલ સાહિત્ય ક્યાંય વિલિન થઈ જાત ! એમણે આ ભગીરથ કાર્ય પાછળ પોતાની જાત ઘસી નાખી.
ઈ.સ.૧૮૬૫ માં ભીમશીભાઇએ મુન્દ્રાના પોતાના મિત્ર કલ્યાણજીને પોતાની સાથે લીધા. કલ્યાણજીભાઈને જૈનધર્મની મહત્વની હસ્તપ્રતો એકઠી કરવાનું કામ સોંપ્યું. અંધકારમાં પડેલા એ અમૂલ્ય ખજાનાની શોધમાં કલ્યાણજીભાઇએ ગુજરાત, રાજસ્થાન, અને વારાણસીનો પ્રવાસ કર્યો. તે વખતે દશ હજાર રૂપિયા જેવી માતબર રકમ ચૂકવી ઘણી હસ્તપ્રતો અને ગ્રંથો લાવ્યાં. એમ માનવામાં આવે છે કે ધર્મના પવિત્ર શાસ્ત્રોનું પ્રકાશન કરનાર ગુજરાતભરમાં ભીમશી માણેક પ્રથમ હતાં. સૌ પ્રથમ એમણે પ્રકરણ રત્નાકર” ના ચારભાગના પ્રકાશન માટે રૂપિયા એકલાખનો ખર્ચ કર્યો હતો. જેનો પ્રથમ ભાગ મુંબઇના ખ્યાતનામ નિર્ણયસાગર પ્રેસમાં છપાયો હતો. અને ઈ.સ.૧૮૭૬
કચ્છમાં જૈન સંસ્કૃતિ- એક દષ્ટિપાત
