________________
નિયતિવાદ નિકૃષ્ટ છે.
૨૯ આજે ખાવાનું નિયત થયું હશે તે ખવાશે, એમ માનીને રડે તાળું મારવામાં આવે તે પરિણામ શું આવે? એવા પ્રસંગે કદાચ કોઈ સગાવહાલે કે મિત્ર આવી ચડે અને આમંત્રણ આપીને પિતાને ત્યાં લઈ જાય ને. સારી રીતે જમાડે તેથી પણ શું? બીજા, ત્રીજા, ચોથા દિવસે મનુષ્ય એ પ્રમાણે વર્તી શકશે નહિ અને કદાચ વર્તવાને પ્રયત્ન કરશે તે જરૂર ભૂખે મરશે.
કર્યો ભાવ ક્યા પ્રકારે નિયત છે, એ સામાન્ય મનુષ્ય. જાણી શકતું નથી. આ સંગમાં તે પુરુષાર્થને છોડી દે તે આંધળા મનુષ્ય પિતાની લાકડી છોડી દીધેલી ગણાય કે જેના ટેકે તેને માર્ગ કપાતે હોય છે.
ભૂતકાળમાં ગોશાલકે નિયતિવાદને પ્રચાર કર્યો હતો. તે લેકેને કહેતે હતો કે પોતાનાં સામર્થ્યથી કંઈ પણ થતું નથી. બલ નથી, વીર્ય નથી, પુરુષના વીર્ય અથવા પરાક્રમમાં પણ કંઈ નથી. સર્વ સ, સર્વ પ્રાણી, સર્વ જીવ અવશ, દુર્બલ અને નિવયું છે. તે નશીબ, જાતિ, વશિષ્ટય અને સ્વભાવથી બદલાય છે અને છમાંથી કઈ પણ જાતિમાં રહી સર્વ દુઃખને ઉપભોગ કરે છે. આ * ગોશાલકે મનુષ્ય માત્રને છ અભિજાતિમાં નીચે પ્રમાણે વિભક્ત
ર્યા હતા (1) કૃષ્ણભિજાતિ-ક્રર કાર્ય કરનારા, ખાટકી, પારધિ, શિકારી, ચેર
ડાકુ, ખૂની વગેરે. (૨) નીલાભિજાતિ-બૌદ્ધ ભિક્ષુકો. (૩) લેહિતાભિજાતિ–એક વસ્ત્રધારી નિગ્રંથ (શ્રી મહાવીરના શિષ્ય.)
