________________
“અરે ભ્રાત! આ શું થયું? તમે અહીં ક્યાંથી? દ્વારિકા દહન થઈ? શું યાદવોનો ક્ષય થયો? અરે ! તમારી અવસ્થા જોતાં નેમિનાથ પ્રભુની બધી વાણી સત્ય થઈ હોય તેમ લાગે છે !”
પછી શ્રીકૃષ્ણ બધો વૃત્તાંત કહ્યો એટલે જરાકુમારે રુદન કરતાં કરતાં કહ્યું કે, “અરે ભાઈ ! મેં આ શત્રુને યોગ્ય એવું કાર્ય કર્યું છે. કનિષ્ઠ દુર્દશામાં મગ્ન અને ભ્રાતૃવત્સલ એવા તમને મારવાથી મને નરકભૂમિમાં સ્થાન મળવા સંભવ નથી. તમારી રક્ષા કરવાને મેં વનવાસ કર્યો, પણ મને આવી ખબર નહીં કે વિધિએ આગળથી જ મને તમારા કાળરૂપે કલ્પેલો છે. તે પૃથ્વી ! તું માર્ગ આપ કે જેથી હું આ શરીરે જ નરકભૂમિમાં જાઉં, કારણ કે સર્વ દુઃખથી અધિક એવું ભ્રાતૃહત્યાનું દુઃખ આવી પડતાં હવે અહીં રહેવું તે મને નરકથી પણ અધિક દુઃખદાયી છે. મેં આવું અકાર્ય કર્યું તો શું હવે હું વસુદેવનો પુત્ર કે તમારો ભ્રાતા કે મનુષ્ય પણ રહી શકું? તે વખતે સર્વજ્ઞનું વચન સાંભળીને હું મરી કેમ ગયો નહીં? કારણ કે તમે વિદ્યમાન છતાં હું એક અસાધારણ માણસ મરી જાત તો તેથી શી ન્યૂનતા થઈ જાત ?”
શ્રીકૃષ્ણ બોલ્યા, “હે ભાઈ ! હવે શોક કરો નહીં. વૃથા શોક કરવાથી સર્યું ! કારણ કે તમારાથી કે મારાથી ભવિતવ્યતાનું ઉલ્લંઘન થઈ શકતું નથી. તમે યાદવોમાં માત્ર એક જ અવશેષ છો માટે ચિરકાળ જીવો અને અહીંથી સત્વર ચાલ્યા જાઓ, કેમકે બળદેવ અહીં આવી પહોંચશે તો તે મારા વધના ક્રોધથી તમને મારી નાંખશે. આ મારું કૌસ્તુભ રત્ન એંધાણી તરીકે લઈને તમે પાંડવોની પાસે જાવ. તેમને આ સત્ય વૃત્તાન્ત કહેજો. તેઓ જરૂર તમને સહાયકારી થશે. તમારે અહીંથી અવળે પગે ચાલવું જેથી બળદેવ તમારા પગલાંને અનુસરીને આવે તો પણ તમને સદ્ય ભેળા થઈ શકે નહીં. મારા વચનથી સર્વ પાંડવોને અને બીજાઓને પણ ખમાવજો, કારણ કે પૂર્વે મારા ઐશ્વર્યના સમયમાં મેં તેઓને દેશપાર કરીને કુલેશ પમાડેલો છે.”
આવી રીતે શ્રીકૃષ્ણ વારંવાર કહ્યું તેથી તે જરાકુમાર શ્રીકૃષ્ણના ચરણમાંથી પોતાનું બાણ ખેંચી કાઢીને કૌસ્તુભ રત્ન લઈને ત્યાંથી ચાલ્યો ગયો.
જરાકુમારના ગયા પછી શ્રીકૃષ્ણ ચરણની વેદનાથી પીડિત થતાં ઉત્તરાભિમુખે રહીને અંજલિ જોડીને આ પ્રમાણે કહેવા લાગ્યા કે, “અરિહંત ભગવંત, સિદ્ધ, આચાર્ય, ઉપાધ્યાય અને સાધુઓને મન, વચન, કાયાથી મારા નમસ્કાર છે. વળી જેણે અમારા જેવા પાપીઓનો ત્યાગ કરીને આ પૃથ્વી ઉપર ધર્મતીર્થ પ્રવર્તાવ્યું તેવા ભગવંત શ્રી અરિષ્ટનેમિ પરમેષ્ઠિને મારા નમસ્કાર છે.”
આ પ્રમાણે કહીને તૃણના સંથારા ઉપર સૂઈને જાનુ ઉપર ચરણ મૂકી વસ્ત્ર ઓઢીને શ્રીકૃષ્ણ ચિંતવવા લાગ્યા કે, “ભગવાન્ શ્રી નેમિનાથ, વરદત્ત વગેરે ગણધરો, પ્રદ્યુમન પ્રમુખ કુમારો, રુક્મિણિ વગેરે મારી સ્ત્રીઓને ધન્ય છે કે જેઓ સતત સંસારવાસના કારણ રૂપ ગૃહવાસને છોડી દઈને દીક્ષા લઈને ચાલી નીકળ્યા અને આ સંસારમાં વિડંબના પામનાર એવા મને ધિક્કાર છે !”
આ પ્રમાણે શુભ ભાવના ભાવતાં ભાવતાં શ્રીકૃષ્ણનું અંગ સર્વ તરફથી ભગ્ન થવા લાગ્યું અને યમરાજાના સહોદર જેવો પ્રબળ વાયુ કોપ પામ્યો. તેથી તૃષ્ણા, શોક અને વાયુથી પીડાયેલા શ્રીકૃષ્ણ વિચાર કરવા લાગ્યા કે મને જન્મથી કોઈ પણ મનુષ્ય કે દેવતા પણ પરાભવ કરી શક્યો નહોતો તેને દ્વૈપાયને કેવી માઠી દશાને પમાડ્યો. આટલું છતાં પણ જો હું તેને દેખું તો અત્યારે પણ ઊઠીને તેનો અંત લાવું. મારી પાસે તે કોણ માત્ર છે અને તેનું રક્ષણ કરવાને પણ કોણ સમર્થ છે ?
આ પ્રમાણે ક્ષણ માત્ર શ્રીકૃષ્ણ ભયાનક આવેશમાં રહ્યા. એ જ વખતે એક હજાર વર્ષનું આયુષ્ય પૂર્ણ કરીને મૃત્યુ પામ્યા.
ધર્મ તો મારો સ્વભાવ છે
૨૦૩
જૈન મહાભારત ભાગ-૨
