________________
જલસો ઊઠી જાય છે. તંબુ ઠોક્યા અને તેમાં વસવાની માંગ વ્યવસ્થા કરી ત્યાં તો તંબુ ઉઠાવવાનો સમય થઈ જાય છે. સંસારનું આ સ્વરૂપ છે. જાણે નાટકમાં પડદો ખૂલ્યો – ન ખૂલ્યો, ત્યાં તો પડદો પાછો પડી જાય છે. આવો છે સંસાર. છતાંય આપણે કેટલું દોડી મરીએ છીએ! આમ જોઈએ તો જન્મથી મૃત્યુ સુધીની આપણી નાનકડી યાત્રા માટે કેટકેટલી તૈયારીઓ કરીએ છીએ જે અંતે નિરર્થક નીવડે છે. સંસારના આવા સરકતા સ્વરૂપનો વિચાર જેના મનમાં દઢ થઈ જાય છે તેની નજર પછી કોઈ શાશ્વત સુખની ખોજમાં નીકળી પડે છે અને પછી તે . રેતીના પાયા ઉપર પોતાનું ઘર કયારેય બાંધતો નથી. '
ત્યાર પછી આવે છે લોકભાવના - લોકસ્વરૂપ ભાવના. એમાં વિશ્વના વિસ્તારનો વિચાર કરવામાં આવે છે. આપણું જગત કે જેમાં આપણે રચ્યા-પચ્યા રહીએ છીએ તેનું સમગ્ર વિશ્વમાં શું સ્થાન છે અને એમાં આપણે ક્યાં છીએ? - તે બધો વિચાર આ લોકભાવનામાં કરવામાં આવે છે. આ ભાવનામાં ત્રણ લોક – ઊર્ધ્વલોક, મધ્યલોક : અને અધોલોક અને તેના વિસ્તારનો તેમજ ત્યાંની પરિસ્થિતિનો, ત્યાં રહેલા જીવો ઇત્યાદિનો, વિચાર કરવામાં આવે છે. એમાં દેવોનું ઐશ્વર્ય કેટલું બધું? તો નારકીનાં અપરંપાર દુઃખ અને મધ્યલોકવાસી જીવોનાં સુખ-દુઃખ વગેરેનો વિચાર થાય છે. અનંતા ભવો કરતો જીવ તેના ભવભ્રમાણમાં આ બધા આલોકને કોણ જાણે કેટલીય વાર સ્પર્યો હશે પણ ક્યાંય તેને પોતાનું ઘર મળ્યું નહીં તે બાબત વિચાર કરતાં આલોકના અગ્રભાગ ઉપર રહેલી સિદ્ધિશિલાનો વિચાર થાય છે કે જ્યાં સિદ્ધ પરમાત્માઓ અનંત સુખમાં સ્થિતિ કરીને રહેલા છે. શાશ્વત સુખના આ અવિચળ ધામમાં કેવી રીતે પહોંચાય, આ નિરર્થક ભવભ્રમણનો અંત કેવી રીતે આવે ઇત્યાદિ બાબતોનો વિચાર કરતો જીવ પોતાની વર્તમાન અવસ્થાની અલ્પતા સમજીને પરમ ઐશ્વર્યની સ્થિતિ તરફ મીટ માંડતો થઈ જાય છે.
સાતમી ભાવના અશુચિ છે. આપણાં ઘણાં પુસ્તકોમાં શરીરની ગંદકીનાં વર્ણનો કરીને આ ભાવનાનો વિસ્તાર કરવામાં આવેલો છે. શરીર ગંદકીનો ગાડવો હશે તો એ જ શરીર સિદ્ધિ મેળવવાનું સાધન
જૈન ધર્મનું હાર્દ
૯૪
