________________
- ૭૧ હતા, પણ તેમાંના કેઈએ ભગવાન મહાવીર જેટલી તપશ્ચર્યા કરી ન હતી કે તેમના જેવું અપ્રતિહત કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું ન હતું. એ ધર્મપ્રચારકમાં ગૌતમ બુદ્ધ આગળ પડતા હતા પણ તેમણે તપશ્ચર્યાના માર્ગને કઠિન માની અધવચ્ચે છોડી દીધો હતો અને તેથી પૂર્ણ તાની સમીપ પહોંચી શક્યા ન હતા. પરંતુ તેમનામાં ઉપદેશ આપવાની કળા સુંદર હતી અને લોકોને બહુ તપશ્ચર્યા પણ નહિ અને બહુ ભેગવિલાસ પણ નહિ એવા મધ્યમ માર્ગને ઉપદેશ આપ્યો હતો, તેથી અનુયાયીઓની સંખ્યા ઠીક ઠીક મેળવી શક્યા હતા. પાછળથી અશોક વગેરે મહાન નૃપતિઓનો ટેકો મળતાં બૌદ્ધ ધર્મને ઘણો વિસ્તાર થયો હતો, પણ તેના આચાર્યો તથા સાધુઓ ખૂબ શિથિલ બની જતાં વિક્રમની દશમી સદી આસપાસ તેને આ દેશમાંથી અંત આવ્યો હતો. હાલ તેને આ દેશમાં પુનઃ પ્રચાર શરૂ થયું છે અને તેને રાજ્યને ટેકે હોય એ દેખાવ થઈ રહ્યો છે, પરંતુ કઈ પણ ધર્મ છેવટે તે પોતાના જ સર્વ પર ટકે છે, એ વાતમાં શ્રદ્ધા રાખી આપણે તેનું ભવિષ્ય જેવાનું જ વધારે પસંદ કરીશું. નિર્વાણ કલ્યાણકઃ
આ રીતે ત્રીશ વર્ષ સુધી ધર્મને સતત ઉપદેશ આપ્યા પછી ભગવાન મહાવીર ફરતા ફરતા પાવાપુરી આવ્યા અને હસ્તિપાળ રાજાની લેખશાળામાં ઉતર્યા. ત્યાં મલ્લગણના ૯ રાજાઓ, લિચ્છવી ગણના ૯ રાજાઓ
