Jagvikhyat Jaisalmer

Author(s): Shrutnidhi
Publisher: Shrutnidhi

Page 6

જગવિખ્યાત જેસલમેર તીર્થ
રાજસ્થાન રાજ્યના ઉત્તર ભાગે, ઈશાન ખૂણે, વર્તમાને તો પાકિસ્તાનની સરહદ લગોલગ આવેલું જેસલમેર ગામ તેનાં કલામય જિનભવનો, હસ્તલિખિત જૈન ગ્રન્થભંડારો, અને જાળી-ઝરૂખાઓની બારીક અને કમનીય નકશી ધરાવતી વિશાળ અને રમણીય હવેલીઓને કારણે જગવિખ્યાત બની ગયું છે. ચોતરફ વીંટળાયેલા વિસ્તીર્ણ રણપ્રદેશમાં આવેલું હોઈ ત્યાં પહોંચવાની વાટ અગાઉ અતિ દુર્ગમ, અને તે તરફ્નો પ્રવાસ ઘણો કઠિન અને જોખમી મનાતો. પરંતુ આજે તો પરિસ્થિતિ તદ્દન બદલાઈ ગઈ છે. જોધપુર-પોકરણ થઈને જતા રેલ અને સડક યાતાયાતના માર્ગોથી જેસલમેરની યાત્રા હવે ઘણી સુગમ બની ગઈ છે. જૈન જાત્રાળુઓ ઉપરાંત પ્રતિવર્ષે હજારો દેશી-વિદેશી પર્યટકો-સહેલાણીઓ જેસલમેરની મુલાકાત લે છે.
રણપ્રદેશની સપાટ ભૂમિમાંથી એકાએક ઊપસતી, લગભગ સમથળ ભાસતી, કિલ્લેબંધ નીચેરી ટેકરી પર મધ્યકાલીન જેસલમેર આવી રહ્યું છે; અને તેની ઉત્તરે અને અમુકાંશે પશ્ચિમે અત્યારનું ગામ વસેલું છે. પટવાઓની સવાસો વર્ષ પહેલાં બંધાયેલી પ્રસિદ્ધ હવેલીઓ આ નવા, નીચેના જેસલમેરમાં બનેલી છે. તો કેટલીક એ જ શૈલીમાં કિલ્લાની અંદર પણ બંધાયેલી : જેમાં મોતીમહેલ અને ગજવિલાસ સરખા રાજપ્રાસાદો અતિરિકત શ્રેષ્ઠીઓના કેટલાક કારીગરીયુકત નાના-મોટા આવાસોનો પણ સમાવેશ છે. પણ એ બધામાં સૌથી મહત્ત્વની ઇમારતો તો છે દુર્ગની અંદર પશ્ચિમ ભાગે આવેલું, દેવવિમાનોના સમુદાય શું ભાસતું, ૧૫મા સૈકામાં નિર્માણ થયેલાં જિનાલયોનું ઝૂમખું.
અનુશ્રુતિ અનુસાર ૧૨મા શતકમાં ભટ્ટિ રાજપુત જેસલ રાવલે પોતાના ભત્રીજા ભોજદેવને યુદ્ધમાં મારી લોદ્રવા જીતી લીધેલું; ત્યાર બાદ, મોટે ભાગે તો સલામતીની દૃષ્ટિએ, ત્યાંથી થોડાક માઈલ દૂર, અગ્નિ ખૂણામાં આવેલી ટેકરી પર ‘જેસલમેરુ' નામક નવું દુર્ગમંડિત નગર વસાવ્યું.