________________ રપ૪. 1857 ને સિપાઈઓનો બળ. હતા. નાના સાહેબે સામા થવાની જે શકિત બતાવી હતી તે પૂર્વે તાતી આ ટોપીથી તેને મળી હતી. ઝાંસીની રાણે 1858 ના જૂન મહિનામાં લશ્કરને મોખરે લડતાં રણમાં પડી. તાતી આ ટોપી મધ્ય હદમાં અડે અવળે ભટકી છેવટે ૧૮૫૮ના એપ્રિલ માસમાં વિશ્વાસઘાતથી પકડાયો અને તેને મારી નાંખ્યા. કંપનીના પટાને સા૨,૧૬૦૦–૧૭૮૪–એબળવાને લીધે અઢીસેંથી વધારે વરસની હયાતી ભેગવ્યા પછી ઈસ્ટ ઈંડિઆ કંપનીના અમલનો અંત આવ્યો. મૂળ કંપનીને ઈલિઝાબેથ રાણુઓ સને 1600 માં સનદી મંડળીનો પટ કરી આપ્યો હતો. લૉર્ડ નૌર્યના પ્રધાનમંડળે સને ૧૭૭૩ને રેગ્યુલેટિંગ આટ મંજૂર કર્યો તેની રૂઈએ કંપનીને રાજકીય સત્તા મળી હતી, અને હિંદી રાજ્યનું બંધારણુ થયું હતું. એ કાયદાની રૂઈએ બંગાળાના ગવર્નરને ગવર્નર-જનરલની પદવી મળી, અને ચાર સભાસદના મંત્રિમંડળની સલાહથી સલાહ અને લડાઈ કરવાની બાબતોમાં પણ મુંબાઈ અને મદ્રાસની સરકાર ઉપર અધિકાર ચલાવવાની સત્તા મળી. કલકત્તામાં ન્યાયની વરિન્યાય સભા (સુપ્રીમ કર્ટ ) સ્થાપી, તેના ન્યાયાધીશોની નીમણુક ઈંગ્લાંડના ગાદીપતિએ કરી; અને ગવર્નર-જનરલને તથા તેના મંત્રિમંડળને નિયમો અને કાયદા કરવાની સત્તા મળી. એ પછી પિટ્ટનું ઈંડિયા બિલ મંજૂર થયું (1784), તેની રૂએ ઈંગ્લાંડમાં બોર્ડ ઑવ કંટ્રોલ સ્થપાઈ. બીજા ઈલાકાપર બંગાળા ઈલાકાનું સર્વોપરિપણું દઢ થયું, અને ગવર્નર-જનરલ-ઈન-કાઉન્સિલ એવું ઈતિહાસમાં પ્રસિદ્ધપદ વાપરવાની પહેલવહેલી મંજૂરી મળી કંપનીને ફરીને સનદ કરી આપી, ૧૮૧૩–૧૮૫૩–હિંદનો વેપાર એકલી કંપનીના હાથમાં હતા તે 1813 માં ફરી કરી આપેલી સનદથી બંધ પડશે, અને પ્રજાપર સાર અમલ ચલાવવા તરફ લક્ષ લગાડવાની તેને જરૂર પડી. કંપનીને બીજી વાર સનદ કરી આપી ત્યારે 1833 ના આટની રૂઈએ ચીન જેડે તેનો વેપાર ચાલતા હતા તે બંધ પડે. વળી એ આ હિંચ રાજ્યના બંધારણમાં એક પછી એક સુધારા દાખલ કર્યા. એ આટની રૂઈએ કાઉન્સિલમાં એક નવો (કાયદાપાત) મેંબર ઉમેરાયા. એ મેંબર કંપનીના નોકરીમાંથી પસંદ કરેલ ન હોય, અને તેને કાયદા અને કાનુને કરવા માટે સભાઓ
