Book Title: Gommatsara Jivakand
Author(s): Khubchandra Jain
Publisher: Paramshrut Prabhavak Mandal

View full book text
Previous | Next

Page 277
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir गोम्मटसारः । २५७ गुणस्थान एक दूसरा जीवसमास सात होते हैं । वे इस प्रकार हैं कि बादर एकेन्द्रिय, द्वीन्द्रिय, त्रीन्द्रिय, चतुरिन्द्रिय, असंज्ञी, संज्ञी इनसम्बन्धी अपर्याप्त और एक संज्ञीप - र्याप्त । मिश्रदर्शनका गुणस्थान एक तीसरा और जीवसमास भी संज्ञी पर्याप्त यह एक ही होता है । उपशमसम्यक्त्वके दो भेद हैं- एक प्रथमोपशम दूसरा द्वितीयोपशम । जो प्रतिपक्षी पांच या सात प्रकृतियोंके उपशमसे होता है उसको प्रथमोपशम सम्यक्त्व कहते हैं | और जो सम्यग्दर्शन तीन दर्शनमोहनीयप्रकृतियोंके उपशमके साथ २ चार अनंतानुबंधी कषायोंके विसंयोजनसे उत्पन्न होता है उसको द्वितीयोपशम सम्यक्त्व कहते हैं । इनमें से एक प्रथमोपशम सम्यक्त्व तथा वेदक सम्यक्त्व असंयत से लेकर अप्रमत्तपर्यन्त होता है । प्रथमोपशमसम्यक्त्व अवस्था में मरण नहीं होता। इसलिये जीवसमास एक संज्ञी - पर्याप्त ही होता है । और वेदकसम्यक्त्वमें संज्ञीपर्याप्त अपर्याप्त ये दो जीवसमास होते हैं । क्योंकि प्रथम नरक, भवनत्रिकको छोड़कर शेष देव, भोगभूमिज मनुष्य तथा तिर्यंचों में अपर्याप्त अवस्थामें भी वेदक सम्यक्त्व रहता है । द्वितीयोपशमसम्यक्त्वको कहते हैं । विदियुवसमसम्मत्तं अविरदसम्मादि संतमोहोत्ति । खइगं सम्मं च तहा सिद्धोत्ति जिणेहिं णिहिटुं ॥ ६९५ ॥ द्वितीयोपशमसम्यक्त्वमविरत सम्यगादिशांत मोहइति । क्षायिकं सम्यक्त्वं च तथा सिद्धइति जिनैर्निर्दिष्टम् ॥ ६९५ ॥ अर्थ — द्वितीयोपशम सम्यक्त्व चतुर्थ गुणस्थान से लेकर उपशांत मोहपर्यन्त होता है । क्षायिक सम्यक्त्व चतुर्थगुणस्थान से लेकर सिद्धपर्यन्त होता है । द्वितीयोपशम सम्यक्त्वमें संज्ञीपर्याप्त और देव अपर्याप्त ये दो जीवसमास होते हैं । क्षायिक सम्यक्त्वमें संज्ञी - पर्याप्त अपर्याप्त ये दो जीवसमास होते हैं । तथा यह सम्यक्त्व सिद्धोंके भी होता है; परन्तु वहां पर कोई भी जीवसमास नहीं होता । भावार्थ —– यहां पर चतुर्थ पंचम तथा षष्ठ गुणस्थानमें जो द्वितीयोपशम सम्यक्त्व बताया है उसका अभिप्राय यह है कि यद्यपि द्वितीयोपशम सम्यक्त्व सातमे गुणस्थानमें ही उत्पन्न होता है; परन्तु वहांसे श्रेणिका आरोहण करके जब ग्यारहमे गुणस्थानसे नीचे गिरता है तब छट्ठे पांचमे चौथे गुणस्थानमें भी आता है इस अपेक्षासे इन गुणस्थानों में भी द्वितीयोपशम सम्यक्त्व रहता है 1 १ विशेषता इतनी है कि द्वितीयोपशम सम्यक्त्वसे च्युत होकर जो सासादन गुणस्थानको प्राप्त होता है उसके संज्ञीपर्याप्त और देवअपर्याप्त ये दो ही जीवसमास होते हैं । २ अनंतानुबंधीका अप्रत्याख्याना - दिरूप परिणमन होना । ३ वेदकसम्यक्त्वका लक्षण पहले कह चुके हैं । गो. ३३ For Private And Personal

Loading...

Page Navigation
1 ... 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305