________________
ઉપસંહાર...
તીર્થંકર પરમાત્માએ પૂર્વના ત્રીજા ભવે યથા શક્તિ વીશસ્થાનક તપની (એક અથવા અનેક પદની) આરાધના કરી તીર્થકર નામકર્મની નિકાચના કરી અને છેલ્લા ભવે નિકાચીત કર્મને ખપાવવા છબસ્થાવસ્થામાં તપ-ધ્યાન કરી કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું. એટલે તપ દ્વારા દ્રવ્ય-ભાવ લક્ષ્મી પ્રાપ્ત થાય છે. ભવસંતતિનો ક્ષય થાય છે, રોગનું નિર્મુલન થાય છે, ઘાતકર્મનો અંત થાય છે, છેવટે ઈષ્ટ અર્થ વસ્તુ સિદ્ધ થાય છે. (મોક્ષે જવાય છે.)
વિશસ્થાનક તપની અંદર મુખ્યત્વે પંચ પરમેષ્ઠીનું આરાધન અથવા નવપદનું આરાધન જોવા મળે છે. એનો અર્થ એજ કહી શકાય કે કેટલાક પદ દર્શન સાથે સંકળાયેલા છે, કેટલાક જ્ઞાન સાથે સંકળાયેલા છે અને કેટલાક ચારિત્ર સાથે સંકળાયેલા છે. તત્ત્વાર્થાધિગમ સૂત્રમાં કહ્યું છે તેમ આ ત્રણનો સંયુક્ત મોક્ષમાર્ગ છે. જે આત્માને મોક્ષ જવું હોય તેને ચારિત્ર અપનાવવું પડે, કર્મસમૂહને ખપાવવા પડે અને જ્યાં સુધી મોક્ષ પ્રાપ્ત થયું નથી ત્યાં સુધી દર્શન-શ્રદ્ધાને સ્થિર અને નિલ વિચારોમાં સ્થાપવી પડે. શ્રાવકના છ લક્ષણ : ૧. કૃતિવ્રતકર્મ : લીધેલા વ્રતોના અતિચારનું ધ્યાન રાખે. નિરતિચાર વ્રતોના
પાલન માટે ધ્યાન રાખે. ૨. શીલવતયુક્તઃ સદાચારી જીવન જીવે, સાત વ્યસનોથી દૂર રહે. ૩. ગુણવતયુક્ત ઃ વડીલોનો વિનય કરે, વૈરાગ્યની વૃદ્ધિ કરે. ૪. રજુ વ્યવહાર કુડ-કપટ, કાવા-દાવા, માયા-પ્રપંચથી દૂર રહી દરેક જીવો
સાથે મૈત્રીપૂર્ણ વ્યવહાર કરે. ૫. ગુરુસુશ્રુષ સાધુ-સાધ્વીની સેવા કરે, નિંદા-કુથલી ન કરે, ગુણાનુવાદ કરે. ૬. પ્રવચનકુશળ શાસ્ત્ર શ્રવણ, વાંચન-મનન-ચિંતનમાં કુશળ. ઉત્કૃષ્ટ આરાધના કરનારા પુણ્યાત્માઓ :
જ કેટલાક પુણ્યશાળી ૧-૧ પદના ૨૦ ઉપવાસ એક સાથે કરી (કેટલાક
આયંબિલ-એકાસણાથી) ઓળી પૂર્ણ કરે છે. * ૧૫ ગોતમ પદ છઠ્ઠ તપથી ઓળી પૂર્ણ કરે છે. ક ૧૧ ચારિત્ર પદ પૌષધ સહિત ઓળી પૂર્ણ કરે છે. * ૧૦ તીર્થ પદ દરેક ઉપવાસે ૧-૧ તીર્થમાં જઈ આરાધે છે. જ ૧૪ ત૫ પદ ચઉભત્ત પચ્ચકખાણ દ્વારા (એકાસણું-ઉપવાસ-એકાસણું)
ત્રણ દિવસે (૬૦ દિવસે) ઓળી પૂર્ણ કરે છે.
