________________
વ્યાખ્યાન અગીઆરમું.
૧૧ એટલે, આ સમયે ત્રણ મુખ્ય બાબતો આપણા જોવામાં આવે છે પ્રથમ, ખ્રિસ્તિ સમાજને ધાર્મિક સુધારા માટેનો પ્રયત્ન; બીજું, ધાર્મિક સુધારાના પ્રજાકીય પ્રયત્ન; ને છેલ્લે, સ્વતંત્ર વિચારકનું મંડળ વિચારોમાં સુધારો કરવા પ્રયત્નશીલ થતું હતું તે પ્રયત્ન.
આટલેથી બસ નહોતું. માણસની મોટામાં મોટી બાહ્ય પ્રવૃત્તિઓને પણ આજ સમય હતો. સફરે, સાહસો, ને શોધખોળાનો એજ સમય હતે. પગીઝ લેકે આફ્રિકાને કિનારે પ્રથમ ગયા, વાસ્કો ડે ગામ એ કેપ
ગુડ હોપ મારફતનો રસ્તો શોધી કાઢો, ક્રિસ્ટોફર કેલમ્બસે અમેરિકા ખંડ શોધી કાઢયે, ને યુરેપના વ્યાપારમાં અજબ વૃદ્ધિ થઈ તે બધાંને પણ આજ સમય હતો. હજારો નવી શોધખોળ થઈ બીજી કેટલીક શોધખોળો જે અગાઉ જેકે જાણતી હતી છતાં બહુ થોડા માણસેને જાણતી હતી તે ઘણુના જાણવામાં આવી ને સામાન્ય ઉપયોગમાં આવવા માંડી. દારૂગોળાની શોધે યુદ્ધની પદ્ધતિ બદલી નાખી, ને હોકાયંત્રની શોધે નાવિકકળાની પદ્ધતિ બદલી નાખી. ઑઈલ પેરિંગની કળા ધીમે ધીમે વધી, ને આખા યુરોપમાં ચિત્રકળાના ઉત્તમ નમુનાઓ ઠેકાણે ઠેકાણે જોવામાં આવવા માંડ્યાઃ તાંબા પર કોતરકામની કળા ૧૪૬૦માં શોધી કઢાઈ હતી તે પણ વધી ને ચિત્રકળાને ઉત્તેજક બની. ચીથરોમાંથી બનાવાતો કાગળ સાધારણ ઉપયોગને થઈ ગયો; અને છેવટે, ૧૪૩૬થી ૧૪૫રની વચ્ચેના સમયમાં મુદ્રણકળા શોધવામાં આવી.
આ સિકાનું મહત્ત્વ ને એની પ્રવૃત્તિ કેવા પ્રકારનાં છે તે તમે હવે જોઈ શકશે. આ મહત્ત્વ હજી માત્રજ થોડુંજ દેખાઈ આવે છે, અને આ પ્રવૃત્તિનાં પરિણામ હજી પૂરેપૂરાં વિકાસમાં આવ્યાં નથી. એકદમ કરવા માંડેલા ભારે સુધારા નિષ્ફળ થયા જણાય છે, રાજ્યની સત્તા વધી જાય છે, ને પ્રજામાં શાતિ જણાય છે. એમ ધારવામાં આવે કે સમાજ કંઈ ઘણી વધારે સારી વસ્તુઓ મેળવવાની તૈયારી કરતો હતો, પણ તેવું નહોતું. સોળમા સૈકાનાં મોટાં રાજ્યપરિવર્તનને ભય તે વખતે માથા પર લટકતો હતો; પંદરમા સૈકામાં એ પરિવર્તનોની માત્ર તૈયારીજ થતી હતી. એ પરિવર્તને મારા આવતા વ્યાખ્યાનના વિષય થશે.
