________________
ર
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રાસના છૂટા બોલા ભાવાર્થ :
(૩) પરિણામના ભેદો:- પરિણામના બે ભેદો છે : (i) આદિમાન - જીવો જન્મે છે, સ્કંધો બને છે, તે આદિમાન પરિણામ છે. તે પરિણામ ઉત્પન્ન થયેલા જીવમાં અને ઉત્પન્ન થયેલા સ્કંધમાં આદિમાનરૂપે પ્રાપ્ત થાય છે તે નૈશ્ચયિક કાળ છે. (ii) અનાદિ - આત્મદ્રવ્ય અને પુદ્ગલદ્રવ્ય અનાદિના છે તેથી તેમાં જે અનાદિનો પરિણામ છે તે પરિણામ નૈશ્ચયિક કાળ છે. મૂળ બોલ :
(૪) પરત્વ, (૫) અપરત્વના ભેદો કાળકૃત છે. ભાવાર્થ :
(૪) પરત્વ અને (૫) અપરત્વઃ- કાળને આશ્રયીને જીવનમાં કે પુદ્ગલમાં પરત્વ કે અપરત્વ પ્રાપ્ત થાય છે. જેમ, કોઈ સ્કંધ પહેલાં ઉત્પન્ન થયેલો હોય અને ત્યારપછી બીજો અંધ ઉત્પન્ન થાય ત્યારે તે સ્કંધમાં કાળને આશ્રયીને
આ પર છે” અને “આ અપર છે' તેમ કહેવાય છે. તેથી જે સ્કંધ પહેલાં ઉત્પન્ન થયેલો હોય તેમાં જે પરત્વ છે તે નૈશ્ચયિક કાળ છે અને જે સ્કંધ પાછળથી ઉત્પન્ન થયેલો છે તેમાં જે અપરત્વ છે તે નશ્ચયિક કાળ છે. વળી, કોઈ જીવ મનુષ્યાદિરૂપે ઉત્પન્ન થાય છે ત્યાર પછી અન્ય મનુષ્ય જન્મે તો પાછળથી જન્મેલા મનુષ્યની અપેક્ષાએ પૂર્વમાં જન્મેલા મનુષ્યમાં પરત્વની પ્રતીતિ થાય છે તે નૈશ્ચયિક કાળ છે અને પાછળથી જન્મેલામાં પૂર્વના જન્મેલાની અપેક્ષાએ અપરત્વની પ્રતીતિ થાય છે તે નૈશ્ચયિક કાળ છે. મૂળ બોલ :
(i) વ્યાવહારિક કાળના ભેદોઃ- (૧) i) સમય, (i) આવલિ, (ii) મુહુર્ત, (iv) દિવસ, (v) માસ, (vi) વર્ષ, (ii) યુગ. વગેરે. (viii) પલ્યોપમ, (i) સાગરોપમ, (x) ઉત્સર્પિણી-અવસર્પિણી, (i) કાળચક્ર, (xi) સંગેય કાળચક્ર, (xiii) અસંખ્યય કાળચક્ર, (iv) અનંત કાળચટ્ટ.
(૨) (i) ભૂત, (ii) ભવિષ્ય, (ii) વર્તમાન.
