________________
અર્થાત્ પુસ્તકલેખક આદિને “યોગબીજ' તેમણે ગણાવ્યું. આ ઉપરથી એટલું જ ફલિત થાય કે બહુશ્રુત મહાપુરુષો દેશ-કાળના કે દ્રવ્યક્ષેત્રકાળભાવના પરિવર્તનને અનુરૂપ વિચારી શકતા અને ઉચિત તથા આવશ્યક ફેરફાર કરી શકતા. તેમ કરવામાં જડતા અને ઝનૂન કે કટ્ટરતા તેમને નડતાં નહિ.
આપણા દુર્ભાગ્યે વલભી વાચનાથી લઈને વિક્રમના નવમા દશમા સૈકા સુધીમાં લખાયેલ પોથીઓ ક્યાંય વિદ્યમાન નથી. બધું જ કાળના ગર્તમાં ગરકાવ છે. ૧૧માં સૈકાથી ૧૪મા સૈકા સુધીમાં લખાયેલ તાડપત્ર ગ્રંથો, સરખામણીમાં અલ્પ માત્રામાં, છતાં આપણને હરખ થાય તેટલી બહોળી સંખ્યામાં વિદ્યમાન છે. વિદેશી અને વિધર્મી લોકોનાં આક્રમણો, આપણી અણઘડતા, અંગ્રેજો દ્વારા લઈ જવાની પ્રવૃત્તિ, આવાં કારણોથી ઘણી પોથીઓ આપણે ગુમાવી પણ છે અને નષ્ટ પણ થઈ છે છતાં હજી થોડું ઘણું જળવાયું તો છે.
૧૨મા શતક પછી અને ૨૦મા શતક સુધીમાં લખાયેલી કાગળની લાખો પ્રતો આપણા સંઘ પાસે ઉપલબ્ધ છે.
૧૪મા શતકથી કે તે પછી આપણે ત્યાં અમુક ગ્રંથો સોના અને ચાંદીની શાહીથી લખવાની પ્રથા પ્રારંભાઈ. મુખ્યત્વે કલ્પસૂત્ર લખાવે. ઘણીવાર ગ્રંથ ચાલુ શાહીથી લખાય, પણ ચિત્રો તેમાં સોના વડે આલેખાતાં. પંદરમા સૈકામાં તથા તે પછીના સમયમાં લખાયેલી કલ્પસૂત્રની આવી પ્રતો, એક અંદાજ પ્રમાણે, દોઢસોથી બસો ઉપલબ્ધ થાય છે, જે શાસ્ત્રો પ્રત્યેની ભક્તિનું ઘોતક છે.
વર્તમાન સમયમાં શાસ્ત્રલેખન દ્વારા શ્રુતભક્તિ અને શ્રુતરક્ષા પરત્વે એક પ્રકારની જાગૃતિનો જુવાળ જોવા મળે છે. અનેક ભાવિકો આ કાર્યમાં ધનવ્યય કરે છે અને ભગવાનનાં આગમો-શાસ્ત્રો માટે જે પણ સુકૃત થઈ શકે તે કરવા તેઓ તત્પર જોવા મળે છે. આને કારણે ચાલુ શાહીથી તેમજ સોનાની શાહીથી અનેક આગમો તથા ગ્રંથો લખાવા માંડ્યાં છે. અલબત્ત, ગઈ સદી સુધી તો એકલા ગૃહસ્થ લહિયા જ નહીં, પણ સાધુઓ પણ પોતાના હાથે પ્રતો લખતા હતા, તે પ્રકાર હાલ નથી જળવાયો. હાલમાં તો તાલીમ પ્રાપ્ત ગૃહસ્થ લહિયા જ પ્રતો લખી આપે છે.
વર્તમાન યુગ એ મુદ્રણકલાનો યુગ છે. પશ્ચિમના પ્રભાવ હેઠળ આપણા દેશમાં પણ ગ્રંથો છપાતા થયા. આગમો પણ છપાયાં. પરિણામે સુલભતા થવાથી હસ્તપ્રતો
ધર્મતત્ત્વ
૧૮૦
