________________
કાન અને શાળ
જ્યારે આપણે એક અંગુલ માત્ર ક્ષેત્રને જોઈએ છીએ ત્યારે ત્યાં શુદ્ધ દ્રવ્યમાં આકાશ, ધર્માસ્તિકાય અધમસ્તિકાના પ્રદેશ તણા અસંખ્યાત કાળાણ ભિન્ન ભિન્ન રૂપે હોય છે. તથા અશુદ્ધ દ્રવ્યમાં અનેક સૂક્ષ્મ તથા કઈ કઈ બાદર છવ અને અનેક પ્રકારની આહારક, તેજ, કાણુ ભાષા; મન આદિ વર્ગણાઓને સમુદાય હેય છે.
આ છ દ્રવ્યોના સમૂહમાં જે દૃષ્ટિ એકે એક દ્રવ્યને પરદ્રવ્યથી ભિમ અને પિતાના નિર્જ સ્વભાવમાં સ્થિત એમ દર્શાવે છે તે નિશ્ચય નયની દષ્ટિ છે. - આ નયની દૃષ્ટિમાં, સર્વ જીવ પછી ભલે તે સંસારી વેષમાં હો કે પર્યાયમાં હોય, પણ તે બિલકુલ શુદ્ધ, વીતરાગ, અને પરમાનંદમય દેખાય છે; એમાં નથી રાગ કે દ્વેષ, નથી જ્ઞાનાવરણાદિ આઠ કર્મોને બંધ, નથી શરીરાદિ કર્મને સંબંધ. આ દષ્ટિથી જોતાં ન કોઈ રાજા છે, ન પ્રજા, ન કોઈ સ્વામી છે, ન સેવક ન કોઈ પશુ છે, ના મનુષ્ય. ભલે, લોકમાં અનંતાનંત જીવ છે, પરંતુ સર્વ એક જ સ્વભાવવાળા ઝળકે છે તથા અન્ય પાંચ દ્રવ્ય જીવ દ્રવ્યથી ભિન્ન એવા પિતપોતાના સ્વભાવમાં ચમકે છે. આવી નિશ્ચય દષ્ટિ એકાએક પરમ સમતાભાવ પ્રગટ કરે છે, મોહ” અજ્ઞાનનો અંધકાર ટાળે છે. '
* વાસ્તવમાં સર્વ લોકાકાશમાં ફેલાયેલ અનંતાનંત જીવોના, સ્વભાવનું દશ્ય એક વિજ્ઞાનને અને મનોહર સુખશાંતિને સમુદ્ર બની જાય છે અને ત્રણ લોકમાં વ્યાપ્ત એવો આ સમુદ્ર જેમ છે તેમ પ્રગટ જણાય છે. જ્ઞાની મહાત્મા જ્યારે નિશ્ચયનયથી પ્રગટ થતા આ સુખ સમુદ્રમાં ડુબકી લગાવે છે ત્યારે નિશ્ચયનયને પણ ભૂલી જઈ પરમ અદ્દભુત સ્વાનુભૂતિને પ્રાપ્ત થાય છે, એ જ અપૂર્વ લાભ છે, એ જ સમતાને આવિર્ભાવ છે, અને એ જ સુખ અને શાંતિને યથાર્થ ભેગે છે.
બસ, હે વત્સ, તું આ અપૂર્વભાવઢી લબ્ધિ માટે થન કરે
