________________
અધ્યાત્મ; ઉર્ધ્વગતિનો કાવ્યસંગ્રહ
જૈન દર્શનશાસ્ત્રના પ્રમાણથી આત્માનું સ્થાન માનવીના બંધારણના કેન્દ્રમાં છે. કાળક્રમમાં ચાલતા માનવ જીવનની ઘટમાળથી આત્મા અલિપ્ત છે અને અબાધિત છે. આત્માનો આદિ અને અંત શક્ય નથી; તે સ્વયંભૂ છે. સ્વયંસિદ્ધ છે. સ્વયંપ્રકાશિત છે. આત્માનું અસ્તિત્વ સનાતન છે. માનવીના જીવનનું આ તત્ત્વ છે.
કમનુબંધી જીવનમાં અજ્ઞાન અને અવિદ્યા વધતાં જાય છે. પોતે કોણ છે તેનું સાચું જ્ઞાન માનવીને થતું નથી. પરિણામે આસક્તિ ઊપજે છે. આસક્તિની જાળમાં માનવી ગૂંચવાયેલો રહે છે. આ જાળમાં માનવી સાચું સુખ અને સાચી શાંતિ મેળવવા માટે અશક્ત બની જાય છે.
કર્મનાં મૂળ ખૂબ ઊંડાં અને ગહન હોય છે. માનવી પોતાના જીવનના કાર્યક્રમમાં કર્મો કરે છે. તે કર્મોથી કામમાં ભૂતકાળ ઘડાય છે અને ભૂતકાળમાં વધુ ને વધુ કર્મો સંચિત થયા કરે છે. આવાં સંચિત કર્મો આ જન્મમાં હોય ઉપરાંત પૂર્વજન્મનાં પણ હોય છે જ. આવા લાંબા કાળમાં થયેલા સંચિત કર્મોના પરિણામે આસક્તિ બંધાય છે.
આસક્તિથી વીંટળાયેલા જીવનમાં અશાંતિ, દુઃખ, ભય, શંકા અને અશક્તિ હોય છે. માનવી જ્યારે આ બધામાંથી છૂટવા માટે પ્રયત્ન કરે ત્યારે તેને કર્મનું બંધન અનુભવમાં આવે. આ બંધનમાંથી નીકળીને મુક્તપણે જીવવાનો અનુભવ કરવા મથે છે. આવો અનુભવ આંતરિક અને વ્યક્તિગત જ હોય. કર્મનિયંત્રિત જીવનને બદલે જીવનને આત્મનિયંત્રણ બનાવવાની ઉત્કટતા વધતી જાય. બંધનમાંથી મુક્ત થવાની જાગ્રતતા આવવા લાગે.
આ ધ્યેયને સિદ્ધ કરવાનો માર્ગ એટલે સાધના. સાધના ક્રમે ક્રમે થાય છે. ઉત્તરોઉત્તર એ ઊર્ધ્વગામી છે. સાધનાનાં સોપાન ચઢવા માટે આત્મસમર્પણ, શ્રદ્ધા, ધૈર્ય, નિષ્ઠા જેવા ગુણો અને
[ ૧૪ ]
