________________
૭૪૧
બત્રીશી-૧૨, લેખાંક-૬૯ એક પણ કોળિયો ન રહેવાના કારણે ઉપવાસ કરવાનો હોય છે. આમ ત્રીસ દિવસ=એક મહિને આ ચાન્દ્રાયણતપ પૂર્ણ થાય છે.
(૨) કચ્છતપ કુછુ=કઠિનાઈ – મુશ્કેલ.. જેમાં કઠિન કષ્ટો પડતા હોય તેવો તપ એ કૃછૂતપ. એના સત્તાપન વગેરે અનેક પ્રકારો છે. અહીં સત્તાપનકૃચ્છ, પાદચ્છ અને સંપૂર્ણ કુછુ આ ત્રણ તપની વાત કરવામાં આવશે.
સંતાપનકૃચ્છુ - આ તપ આ રીતે કરવાનો હોય છે - ત્રણ દિવસ ગરમ પાણી પીવું, ત્રણ દિવસ ગરમ ઘી પીવું, ત્રણ દિવસ ગરમ મૂત્ર પીવું અને ત્રણ દિવસ ગરમ દૂધ પીવું. આ જે ગરમ પાણી વગેરે પીવાના છે તે સામાન્ય ગરમ નહીં, કારણ કે તો તો એમાં કઠિનાઈ જેવું ન રહે. એટલે જેનાથી મુખ-જીભ વગેરેમાં લ્હાય બળે એવા ગરમ જાણવા જોઈએ.
પાદકૃચ્છુ - એક ભક્ત દિવસે એકાસણું, નક્ત=બીજા દિવસે રાત્રે એક વાર ભોજન, ત્રીજા દિવસે માગ્યા વિનાનું એકવાર ભોજન અને ચોથા દિવસે ઉપવાસ-આમાં જે નક્તન શબ્દ છે, એના સ્થાને યોગબિન્દુમાં આપેલી ગાથામાં ભક્તન શબ્દ છે. અને તો પછી એ તપ એક એકાસણું, બીજે દિવસે માગ્યા વિનાનું એકાસણું અને ત્રીજે દિવસે ઉપવાસ એમ ત્રણ દિવસનો જાણવો. તેમ છતાં લૌકિકગ્રંથોમાં રાત્રી ભોજનને જણાવનાર નર્તન શબ્દ છે. માટે અહીં એ રીતે અર્થ લીધો છે.
સંપૂર્ણ કૃચ્છુ - પાદપૃચ્છુ તપને ચારગણો કરવાથી સંપૂર્ણકચ્છ થાય છે.
આ તપમાં ગમે એટલા કષ્ટ-કઠિનાઈ હોય તો પણ નરકાદિના કષ્ટની સામે એ કોઈ વિસાતમાં હોતા નથી. નરકાદિમાં તાણી જાય એવું મહાપાપ સેવનાર જીવ આ તપ કરે છે તો એની નરક અટકી
