________________
૧૫
પ્રસન્નતા જ રસને સાનુબંધ બનાવે છે.
જે કાર્ય કરવાથી ચિત્ત પ્રસન્ન થાય તે કાર્ય કરવાનું મન વારંવાર થાય છે, એ સર્વ જીવેને એકસરખે અનુભવ છે. જ્ઞાન અને સુખ તેને અનુભવ કરનારને સુખકારક થાય છે. જ્યારે એક કરુણરસ જ એ છે કે જે આપનાર અને લેનાર (ઝીલનાર) ઉભયને સુખકારક થાય છે.
ધર્મને ઉત્કૃષ્ટ મંગળ કહ્યો છે તે આ દષ્ટિએ યથાર્થ કરે છે. એ ધર્મ કરુણ સ્વરૂપ છે, દયા સ્વરૂપ છે, કૃપા સ્વરૂપ છે, પરદુઃખપ્રહાણેચ્છા” એ કૃપાનું લક્ષણ છે, એ ઈચ્છાપૂર્વક થતું કેઈપણ અનુષ્ઠાન એ ધર્મ છે. આ ઈચ્છારહિત ગમે તેવુ શુભ અjઠન પણ ધર્મ સ્વરૂપ બનતું નથી. અને મોહને ક્ષય કરનાર નિવડતું નથી. ઉપરથી એ મેહની વૃદ્ધિમાં જ હેતુભૂત બને છે
અધ્યાત્મ વિવજિત શાસ્ત્રને પણ સંસાર” કહ્યો છે. ગરહિત–મેક્ષાભિલાષરહિત ભાનુષ્ઠાનને પણ વિષ ગરલ અનુષ્ઠાન કહ્યાં છે. ગ–વિશુદ્ધિ અને અધ્યાત્મ-વિશક્તિ સહિતનાં ધર્માનુષ્ઠાનને જ શાસ્ત્રોમાં ધર્મ ગણેલ છે એ એમ બતાવે છે કે, “ધર્મનું ધર્મત્વ કરુણામાં છે! કશું જ એક એવો રસ છે કે જે જીવરૂપી તામ્રને સુવર્ણ બનાવી શકે.
એ કરુણરસ પ્રગટ કરવા માટેનું આલંબન એ પિતાને આત્મા છે. પિતાનું કેવળ દુઃખ નથી પણ સર્વ જગતનાં
