Ahimsa Mimansa

Author(s): Kanubhai Sheth, Gunvant Barvalia
Publisher: SKPG Jain Philosophical and Literary Research Centre

Page 9

અહિંસામીમાંસા કારણ ગૃહસ્થજીવનમાં પૂર્ણ અહિંસા નો આદર્શ સાકાર થવો અશક્ય છે. આ બધી ધર્મ પરંપરાઓમાં સંન્યાસમાર્ગ, નિવૃત્તિપરકમાર્ગ સ્વીકૃત થયેલો હોતો નથી. શ્રમણ પરંપરામાં નિગ્રંથો-સંન્યાસ સ્વીકારી ગૃહસ્થાશ્રમનો ત્યાગ કરે છે. શ્રમણ પરંપરામાં નવકોટિપૂર્ણ અહિંસાનો વિચાર પ્રવિષ્ટ થયેલો છે. મનથી, વચનથી, કાયાથી હિંસા કરવી નહીં, કરાવવી નહીં, કરતાં પ્રત્યે અનુમોદન આપવું નહીં. આમ અહીંયા અહિંસાનો અર્થ ગહનતા અને વ્યાપકતા સાથે સાંકળી લેવામાં આવ્યો છે. છતાં પણ બૌદ્ધપરંપરામાં ષટુ જીવનિકાયનો વિચાર અસ્તિત્વમાં નથી. બૌદ્ધભિક્ષુઓ નદી-નાળાનું પાણી ગાળીને પીતા હતાં. બૌદ્ધ પરંપરામાં નવકોટિ અહિંસાની માન્યતા સ્વયંની અપેક્ષાઓ કરવામાં આવેલી છે. બીજા તેમના નિમિત્તે શું કરે છે, કહે છે તેના પર વિચારણા થઈ નથી. જૈન પરંપરામાં નવકોટિ અહિંસા સ્વીકાર્ય છે. ઉપરાંત પોતાને માટે બીજાને હિંસાનો અવસર ન આપે, બીજા દ્વારા થતી હિંસામાં પોતે ભાગીદાર ન થવું પડે તેવી સૂક્ષ્મ બાબતો પણ નોંધવામાં આવી છે. બૌદ્ધભિક્ષુઓ નિમંત્રિત ભોજનનો સ્વીકાર કરે છે જ્યારે નિર્ઝન્ય પરંપરામાં ઔદેશિક આહાર અગ્રાહ્ય માનવામાં આવ્યો છે. કારણ કે ત્યાં નૈમેરિક હિંસા દોષની સંભાવના રહેલી છે. આથી કહી શકાય કે જૈન પરંપરામાં અહિંસાનો અર્થવ્યાપક રીતે ઉપલબ્ધ છે.. જૈનધર્મ અહિંસા પ્રધાન ધર્મ છે. તેની પ્રત્યેક સાધનામાં અહિંસાનું મધુર સંગીત વહેતું રહે છે જેથી મનુષ્ય આનંદ-વિભોર બને છે. જો માનવ અહિંસાની સાધનામાં સફળ થાય તો બાકીની અન્ય સાધનામાં આસાનીથી સફળ થઈ શકે છે. અહિંસાનું મનોવૈજ્ઞાનિક વિશ્લેષણ :
જૈનધર્મમાં અહિંસાના સિદ્ધાંતને મનોવૈજ્ઞાનિક આધારે સ્થાપિત કરવામાં આવ્યો છે. અહિંસાને આહત પ્રવચનનો સાર, શુદ્ધ અને શાશ્વત ધર્મ રૂપે દર્શાવવામાં આવ્યો છે. ક્યારેક પ્રશ્ન ઊઠે- અહિંસાને ધર્મ કેમ માનવામાં આવે છે? મનોવૈજ્ઞાનિક સ્તરે તેનો પ્રત્યુત્તર છે – દરેક પ્રાણીમાં જિજીવિષા પ્રધાન છે. દરેક જીવને સુખ અનુકૂળ છે, દુઃખ પ્રતિકૂળ છે.
___"सव्वे पावा सव्वे जीवा सव्वे सत्ता सव्वे भूआ न हंतव्वा न परिता- वेयव्वा । सव्वेपाणा पियाउआ, अप्पियवहा, सुहसाया दुक्खपडिकुला