Book Title: Agam 07 Ang 07 Upashak Dashang Sutra Sthanakvasi Gujarati
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
જોઈએ, ઉકત ઉદાહરણુ ખૂબ પ્રસિદ્ધ હાવાને કારણે આપવામાં આવ્યું છે, અને તુરગ વિહંગ, ભુજંગ, પંકજ, ગૈા આદિ પેાતાની મેળે જાણી લેવા.
સમભિત નયને ખરાખર સમજવા માટે એક વધુ ઉદાહરણ લઇએ :
—
મહીહ અને પાપ એ એક શબ્દોના અર્થ વૃક્ષ સમજવામાં આવે છે. પરંતુ સમભિરૂઢ નય કહે છે કે–મહીરૂહના ખરા અથ છે મહી (પૃથ્વી) પર ઉગરનારૂં અને પાદપના અર્થો છે પાદ (પગ અર્થાત્ મૂળ) થી પાણી આદિ પાતના ખારાંક ચૂમનારૂ કયાં પૃથ્વીપર ઉગનારૂં અને કયાં પેાતાના મૂળદ્વારા ખોરાક ગ્રહમ કરનારૂ! જો આ એઉ શબ્દોના વાચ્ય (અર્થ) એક જ માની લેવામાં આવે તે માટે ગોટાળા (વૈષમ્ય) થઇ જાય. જુદી જુદી ભાષાઓમાં જેટલા શબ્દે ઉપલબ્ધ થાય છે તે બધાના મ એક જ માનવા પડશે એવી સ્થિતિમાં જો કોઈ દીપક માંગશે તે બીજો તુરત તેની પાસે કલમ લાવી મૂકશે, અને કોઇ કલમ માંગશે તા ખીો તેની સામે દીવા લાવીને મૂકશે જો પૃથ્વી પર ઊગવુ અને મૂળદ્વારા ખારાક લેવા એ બેઉ એક થઈ જાય તે દીપક અને કલમનું એક થઇ જવું શું અનુચિત છે ?
જો એવી શંકા ઉઠાવવામાં આવે કે કલમ અને દીપકમાં તે આકાશ પાતાળ જેટલુ અંતર છે. કલમ લખવાના કામમાં આવે છે અને દીપક પ્રકાશને માટે ઉપયેગમાં આવે છે; માટે તે એઉ એક નથી.
સમાભિરૂદ્ધ નય કહે છે કે-ઠીક કહેા છે. અમે પણ એજ કહીએ છીએ મહીહ પૃથ્વીપર ઉગે છે અને પાદપ મૂળ વડે ખેારાક લે છે, બેઉમાં આકાશપાતાલ જેટલુ અંતર છે, તે પછી એ બેઉ શબ્દને અથ એક જ કેવી રીતે થઈ શકે ? છેવટે ગુણુ અને ક્રિયાએ કરીને પદાર્થા ( વાચ્યા )માં ભેઢ માનવા જ પડશે, અને જો એમ માન્યા વિના છૂટકે નથી, તે ગુણુ અને ક્રિયાના ભેદને પર્યાયવાચક શબ્દોના અર્થાંમાં પશુ લાગુ કરવા જોઇશે. કલમ અને દીપકમાં જ્યારે ગરબડ થાય છે, ત્યારે તે ગુણુ અને ક્રિયાને આગળ લઇ આવા છે, અને જ્યારે પર્યાયવાચક શબ્દોના વારો આવે છે ત્યારે શુષુ અને ક્રિયાને છુપાવી દે છે, એ ક્યાંના ન્યાય ? જો ગુણ ક્રિયાના ભેદે કરીને શબ્દના લયમાં ભેદ માન્યા, તે પર્યાયવાચક શબ્દમાં પણ ગુણુ—ક્રિયાના ભેદ્દે કરીને ભેદ માને
એવા સમભિરૂઢને મત છે. તે નથી ઇચ્છતા કેભૂપતિ (ધરતીના માલિક ) અને નરપતિ ( મનુષ્યાના માલિક )ના એકજ અર્થ મનાય. તે કહે છે કે ને ભૂપતિ અને નરપતિ એક છે તે ભૂપતિ, ખગપતિ ( ગરૂડ ), સુરપતિ (ઈંદ્ર ), ( મહાદેવ ), લખપત, કરોડપતિ, એ બધા એક જ હાવા જોઇએ. જો એક નથી, તે ભૂપતિ અને નરપતિ પણ એક નથી.
પશુપતિ એ અથા
(૪) એવસ્તૃત—શન, પુરદારણુ અને આખંડન આ ક્રિયાઓ તથા વાસવત્વ આદિ ગુણેાને, અથવા વર્તમાન ક્ષણુમાં માલુમ પડતી ક્રિયા અને ગુણને જે પ્રાપ્ત થાય, તે એવસ્તૃત નય છે એ નયના આશય આ પ્રમાણે છેઃ-શબ્દને અને અના પરસ્પર અન્વય-વ્યતિરેક છે, માટે ‘ શક' આદિ શબ્દ ખેલવાની ક્ષણે જે પટ્ટામાં શન ક્રિયા માલુમ પડે, એ ક્ષણે એને શક શબ્દના વાચ્ય માનવે જોઇએ,
જે સમયે નહીં. માટે આ નયની અપેક્ષાએ કરીને ઘટ જ્યારે જળને ધારણ કરી રહ્યો હાય, પણીહારીના માથા પર રહયા હાય. એ પ્રકારની ઘટના ( ચેષ્ટા )થી યુક્ત હાય, ત્યારે જ એને ઘટ કહી શકાય છે. એનું ઉદાહરણ પણ એજ છે.
ઉપાશક દશાંગ સુત્ર
૪૯
