________________
થકી ઘણાં અનુમાન તે એક બીજાથી વિપરીત પણ હોય છે. ચતમતાંતર એકલા ઈશ્વરવાદીઓમાં જ જોવામાં આવે છે એવું તમે ના માનતા. જેઓ ઇશ્વરની હસ્તી માને છે તેમાં જેટલા પ નજરે પડે છે તેટલા જ નિરીશ્વરવાદીઓમાં પણ છે. કેટલીક જડવાદી વિચારસરણીએ સર્વેશ્વરવાદી છે ત્યારે બીજી કેટલીક કલ્પનાવાદી છે. તત્વજ્ઞાનનો અભ્યાસ કરવામાં મોટામાં મોટી સુશ્કેલી એ નડે છે કે જુદા જુદા જમાનામાં એકનું એક જ નામ કે સંજ્ઞા જુદા જુદા અર્થમાં વાપરવામાં આવે છે. આથી ઘણી મુંઝવણ થાય છે. છતાં એમ કહીએ તો ચાલે કે માનવી વિચારણાના ક્ષેત્રમાં કલ્પનાવાદ અને જડવાદ વચ્ચે બે ધ્રુવ જેટલું અંતર છે. ક૫નાવાદના દૃષ્ટિબિંદુથી આખરે મન અને તેના વિકરણ સિવાય બીજું કંઈ પણ વાસ્તવિક નથી, ત્યારે જડવાદના દષ્ટિબિંદુથી તો એકલી જડ વસ્તુ વાસ્તવિક છે. છતાં માનવી વિચારણનો વિકાસ થતાં થતાં એક ખુબી એ જોવામાં આવે છે કે આ બંને પ્રકારની વિચારણુ ઘણી વાર એક બીજામાં રૂપાંતર પણ પામે છે.
હવે જડવાદનું એક લક્ષણ હમેશાં એકનું એક કાયમ રહે છે, તે એ છે કે સ્થૂળ વસ્તુ ખરેખર હેાય છે તે કરતાં જડવાદ તેને હંમેશાં અધિક ગણે છે. વળી ભૌતિકશાસ્ત્ર તથા માણસની સાધારણ બુદ્ધિ સ્થૂળ વસ્તુને જે લક્ષણે લાગુ પાડવાની ના પાડે છે તેવાં લક્ષણે તેને જડવાદ લાગુ પાડે છે. દાખલા તરીકે જડવાદ કહે છે કે સ્થૂળ વસ્તુ અનાદિ છે તથા સ્વયંભુ પણ છે. પરંતુ - :: વિજ્ઞાનશાસ્ત્રીએ સાબિત કર્યું છે?! વળી તે ક્યા વસ્તુને આ અદ્ધિ સ્વીકારી શકે?! એ તો ઠીક, પણ જડપવામાં આવે છે. ૧ વધીને કહે છે કે સ્થળ વસ્તુમાં જીવન, દરાજાની જોવામાં આવે અહિનો પણ સમાવેશ કરવામાં
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
