________________
દ્વાર ખોલ્યાં
શકાયાં અને રાજાઓએ જીવ છે. રાજા મરે એટલે આખી પ્રજા ત્રણ વરસ સુધી શેક પાળે; તેમાં પહેલા પાંચ માસ સુધી વિવાહ બંધ, જાહેર ને ખાનગી મહેફિલે બંધ, પશુઓની કતલ બંધ, અપરાધીઓનો પ્રાણદંડ ન થાય અને અણુરંગેલ શણનાં જ કપડાં સહુથી પહેરાય.
રાજાની મરજી એ જ કાયદે. પ્રજાના જાનમાલ રાજાના હાથમાં હતાં. રાજા શાણ હોય તો રાજસત્તા પ્રજાનું મંગળ કરી શકતી અને રાજા નબળો હોય ત્યારે પ્રજાનું નિકંદન નીકળતું. કોઈ માણસથી વધુ પડતા ધનવાન કે સત્તાવાન બની ન શકાય. રાજા સિવાય કે મનુષ્ય અમુક ઉંચાઈ કરતાં વધુ ઉંચાઈનું મકાન ન બાંધી શકે. દ્રવ્ય અને સત્તા પ્રાપ્ત કરવાનો એક જ માર્ગ હતરાજની નોકરીને. રાજાના જાસુસો આખા દેશ પર પથરાયા હતા. જરા પણ માથું ઉચકનાર મનુષ્યને પલકમાં ભીંસી નાખવામાં આવતો.
ધી રાજકુલની આવી શાસનપદ્ધતિએ કોરીઆવાસીઓને. આત્મામાંથી રાજની નોકરી સિવાયની તમામ મહેચ્છાઓને મારી નાખી. સાહસિકતા અને પ્રગતિશીલતા શેકી લીધાં. વેપારી અને ખેડુત બને વર્ગની નેમ કેવલ રાજની ખફગીમાંથી બચી જઈને ચુપચાપ ચલાવે જવા પૂરતી જ થઈ પડી.
કારીઆની અંદર સ્ત્રીઓની હાલત પણ બહુ બુરી બની ગએલી.
ઘરના ઘા ખાઈ ખાઈ છેક જેર થઈ ગએલી પ્રજા બહારના હુમલાઓ સામે ક્યાં સુધી છાતી ધરી શકે ? કેરીઆ ભાંગ્યું તે માત્ર જાપાનની તલવારથી નહિ–ઘરનાં પીડથી પણ એનો નાશ થયો.
કરું દ્વાર ખોલ્યાં
આ પાનની જૂની રાજધાની કટે નગરમાં કઈ પરદેશી,
જાય તે એ શું નિહાળી રહે છે? એ શહેરની એક શેરીમાં સ્મરણથંભ ઉભો છે. એનું નામ “નાયકીનને સ્મરણ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
