________________
गुन्हेगार कोण आहे ? अपमान करणारा गुन्हेगार आहे की भोगणारा गुन्हेगार आहे, हे आपणास प्रथम नक्की करायला पाहिजे. तर यात अपमान करणारा हा बिलकूल पण गुन्हेगार नसतो. एक सेंट (प्रतिशत) पण गुन्हेगार नसतो. तो निमित्त असतो आणि आपल्याच कर्माच्या उदयाधीन तो निमित्त भेटतो. अर्थात् आपलाच गुन्हा आहे. आपल्याला आता त्याच्यासाठी खराब भाव होत आहेत एवढ्यासाठीच प्रतिक्रमण करायला हवे. तो नालायक आहे, लबाड आहे, असे विचार मनात आले असतील तर प्रतिक्रमण करायचे. जर आपल्याला कोणी शिवी दिली तर तो आपलाच हिशोब आहे, तो तर निमित्त आहे. खिसा कापला तर तो कापणारा निमित्त आहे आणि आपलाच हिशोब आहे. हा तर निमित्तालाच चावा घालत असतो आणि त्याचीच भांडणे आहेत ही सर्व.
दिवसभरात जो व्यवहार करत असतो त्यात काही चुकीचा (उल्टा) व्यवहार झाला असेल तर आपल्याला ते माहित पडते की याच्यासोबत चुकीचा व्यवहार झाला आहे. माहित पडते की नाही? आपण जो व्यवहार करत असतो, ते सर्व क्रमण आहे. क्रमण म्हणजे व्यवहार. आता जर कोणासोबत चुकीचा व्यवहार झाला, तेव्हा आपल्याला कळते की याच्यासोबत कडक शब्द बोलले गेले किंवा चुकीचे वागलो. कळते की नाही कळत? तर ते अतिक्रमण म्हटले जाते.
__ अतिक्रमण म्हणजे आपण उलट चाललो. आणि तितकेच सरळ परत फिरणे त्याचे नाव प्रतिक्रमण.
प्रतिक्रमणाची यथार्थ विधी प्रश्नकर्ता : प्रतिक्रमणात काय करायचे असते?
मन-वचन-कायेचा योग, भावकर्म-द्रव्यकर्म-नोकर्म, चंदुभाऊ आणि चंदुभाऊच्या नावाची सर्व मायेपासून भिन्न अशा 'शुद्धात्मा'ला स्मरून म्हणायचे की, 'हे शुद्धात्मा भगवान, माझ्याने कडक बोलले गेले
६०
