________________ રહે એદવારૂપ ઉપચાર કરે. જેટલા ઉપસર્ગએટલા ઉપચાર છે, પણ ઉપચારને ધર્મનબનાવાય આત્માને રાગ રૂપી ઝેર વળગેલું છે, એનાથી આત્મા ભયંકર દુઃખી છે. રાગ પરની સાથે આત્માને આશક્તભાવ કરાવે છે. જગતના જીવો રાગ રૂપી ઝેરથી ડંખાયેલા છે. વિકલ્પવિનાનો આત્માસ્વદશામાં છે. પોતાના સ્વભાવમાં હોય તેને કોઈ વસ્તુનું આકર્ષણ ન હોય, મનોરથ ન હોય. લાગણી મોહરૂપે છે તેનાથી આપણે વિહવળ બની જઈશું. કરુણા પ્રશસ્ત લાગણી સ્વરૂપે છે, બાકી અપ્રશસ્ત છે. આત્મા જ્યાં સુધી વીતરાગ નબને ત્યાં સુધી કરુણા હોય, વ્યવહારથી કરૂણા બીજા પર હોય અને નિશ્ચયથી પોતા પર. મોહ વૃધ્ધિ ન પામે માટે કરુણા કરવાની. જીવ વીતરાગ ન બને ત્યાં સુધી વ્યવહાર ન કરો તો ઉપેક્ષા કહેવાય. બહાર વ્યવહારમાં છો માટે જ વ્યવહાર કરવો પડે છે. ઔચિત્યથી વ્યવહાર કરી અંદર સાવધાન રહેવાનું. રાગ રૂપી સર્પથી સાયેલા આત્મામાં લાગણી અને એના કારણે તે સંબંધોમાં ખોવાતો જાય છે. વ્યક્તિને જુવો ને રાગ થાય, આત્મા ન જોયો. સંબંધમાં રાગ પ્રસરતો જાય. કામરાગ-સ્નેહરાગ-દષ્ટિરાગઉત્તરોતર વધારે ભયંકર કહ્યાં છે. માતા–બેનાદિ સંબંધમાં સ્નેહરાગ, પતિ-પત્ની વચ્ચે કામરાગ અને પોતે માનેલા દેવ-ગુરુ કે ધર્મસિવાય અન્યમાં અદ્ભુત ગુણો હોય તો પણ ન માને ત્યાં દષ્ટિરાગ. દષ્ટિ રાગ બંધાઈ જાય તો અન્ય સાથે ઔચિત્ય વહેવાર કરી શકે નહી. બીજા પર દ્વેષ આવતાં વાર ન લાગે. રાગ સાથે વિવેક હોય તો ગુણનું બહુમાન હોય. રાગની માત્રા ઓછી હોય તો વિવેક વધારે. માતા પુત્રને લાગણી આપે એ ઔચિત્ય વ્યવહાર પણ અંદરથી સાવધાન હોય રાગાદિ ભાવવૃધ્ધિ ન પામે તેનું લક્ષ જોઈએ. જ્ઞાનસાર-૨ // 186
